یارانه نقدی یکی از سیاست‌هایی است که حدود دو دهه است موردتوجه سیاست‌گذاران قرارگرفته است. اجرای این سیاست در اواخر دهه هشتاد و اوایل دهه نود به اوج خود رسید. هرچند در سال‌های ابتدایی این سیاست، آمارها از کاهش فقر مطلق و ضریب جینی حکایت داشتند، ولی یارانه‌های نقدی به‌مرور با افزایش تورم تأثیر خود را از دست داد.
به گزارش تجارت امروز؛ نمودار ضریب جینی زیر به‌وضوح تأثیر بالای اعطای یارانه نقدی بر کاهش ضریب جینی و اختلاف طبقاتی را در سال‌های ابتدایی دهه نود نشان می‌دهد.
علاوه بر ضریب جینی، استفاده از نسبت‌های درآمد (مخارج کل) دهک‌های بالایی به دهک میانی یا به دهک اول نیز بیانگر نحوه توزیع متغیر درآمد در بین گروه‌ها یا دهک‌هاست. کاهش این نسبت‌ها (دهک‌های بالایی توزیع به دهک‌های پایین توزیع) به معنی بهبود توزیع برای متغیر موردنظر (مثلاً درآمد) است. طبق آمار نسبت مخارج کل دهک نهم به مخارج کل دهک اول، برابر ۲/ ۵ است؛ یعنی مخارج سالانه دهک نهم کمی بیش از ۵ برابر مخارج دهک اول است.
به‌طورقطع اگر سیاست‌های پولی و کنترل تورم در مسیر درستی باشد پرداخت یارانه اثر مثبت خود بر باز توزیع عادلانه ثروت در جامعه را حفظ خواهد کرد.
از همین رو مدتی است مسئولین دولت سیزدهم افزایش یارانه‌های نقدی را در برنامه دارند. اوایل سال جاری، حجت‌الله عبدالملکی، وزیر کار، تعاون و رفاه اجتماعی از افزایش سه برابری یارانه‌های نقدی در سال ۱۴۰۱ خبر داده بود. دولت هم در لایحه بودجه سال آینده بودجه یارانه‌های نقدی و معیشتی به‌صورت تفکیک‌شده نیاورده و درمجموع ۷۳ هزار میلیارد تومان منابع برای پرداخت یارانه‌های نقدی در نظر گرفته است.
در این شرایط، این سؤال به وجود میاید که حد بهینه یارانه‌های نقدی، به‌گونه‌ای که رفاه حداقلی جامعه حداکثر شود و موجب کاهش اختلاف طبقاتی شود، چقدر است؟
در این راستا، مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری یا همان بازوی پژوهشی سازمان برنامه‌وبودجه، در روزهای گذشته پژوهشی را انجام داد.
برای ارزیابی اثرات اجرای پرداخت یارانه نقدی جدید بر شاخص‌های توزیع درآمد، چهار گزینه سیاستی در نظر گرفته‌شده است. این چهار گزینه عبارت‌اند از:
۱) پرداخت یارانه نقدی جدید سرانه و ماهانه ۷۰ هزارتومانی به خانوارهای دهک‌های اول تا حداکثر مخارج کل دهک پنجم شهری: در این سناریو به هر خانوار شهری در دهک‌های اول تا پنجم به‌طور سرانه مبلغ ۷۰ هزار تومان یارانه نقدی جدید پرداخت خواهد شد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که میانگین مخارج کل خانوارهای شهری پس از اعطای یارانه نقدی جدید افزایش خواهد یافت. تحت این سناریو نسبت مخارج دهک نهم به دهک اول کاهش می‌یابد. این تغییر کاهشی در نسبت مخارج دهک نهم به دهک پنجم به میزان خیلی کمتری دیده می‌شود. برآیند اثرات اعمال این سیاست، کاهش نسبت‌های نابرابری است که می‌توان آن را در افزایش ضریب جینی مشاهده کرد. به‌طوری‌که ضریب جینی از ۳۶۵/ ۰ به ۳۴۸/ ۰ کاهش خواهد یافت؛ یعنی با اعمال این سیاست، نابرابری کاهش می‌یابد.
۲) پرداخت یارانه نقدی جدید سرانه و ماهانه ۷۰ هزارتومانی به خانوارهای دهک‌های اول تا حداکثر مخارج کل دهک هفتم شهری: این سناریو ازنظر مبلغ پرداختی مانند سناریوی اول بوده اما ازنظر تعداد خانوارها، سطح پوشش از پنج دهک اول به هفت دهک افزایش‌یافته است. در این سناریو به هر خانوار شهری در دهک‌های اول تا هفتم به‌طور سرانه مبلغ ۷۰ هزار تومان یارانه نقدی جدید پرداخت خواهد شد. بر اساس برآوردهای این مقاله، میانگین مخارج کل خانوارهای شهری پس از اعطای یارانه نقدی جدید افزایش خواهد یافت. تحت این سناریو نسبت مخارج دهک نهم به دهک اول کاهش می‌یابد. این تغییر کاهشی در نسبت مخارج دهک نهم به دهک پنجم به میزان خیلی کمتری دیده می‌شود. برآیند اثرات اعمال این سیاست، کاهش نسبت‌های نابرابری است که می‌توان آن را در افزایش ضریب جینی مشاهده کرد، به‌طوری‌که ضریب جینی از ۳۶۵/ ۰ به ۳۴۷/ ۰ کاهش خواهد یافت؛ یعنی با اعمال این سیاست، نابرابری کاهش می‌یابد.
(۳) پرداخت یارانه نقدی جدید سرانه و ماهانه ۹۰ هزارتومانی به خانوارهای دهک‌های اول تا حداکثر مخارج کل دهک پنجم شهری: این سناریو ازنظر سطح پوشش یا خانوارهای مشمول دریافت یارانه مانند سناریوی اول بوده ولی میزان یارانه پرداختی به ۹۰ هزار تومان افزایش‌یافته است. در این سناریو به هر خانوار شهری در دهک‌های اول تا پنجم به‌طور سرانه مبلغ ۹۰ هزار تومان یارانه نقدی جدید پرداخت خواهد شد. بر اساس محاسبات این مطالعه، پس از اعمال این سناریو، میانگین مخارج کل افزایش می‌یابد. با اجرای این گزینه سیاستی، نسبت مخارج دهک نهم به دهک اول کاهش می‌یابد. این تغییر کاهشی در نسبت مخارج دهک نهم به دهک پنجم به میزان خیلی کمتری دیده می‌شود. برآیند اثرات اعمال این سیاست، کاهش نسبت‌های نابرابری است که می‌توان آن را در افزایش ضریب جینی مشاهده کرد، به‌طوری‌که ضریب جینی از ۳۶۵/ ۰ به ۳۴۴/ ۰ کاهش خواهد یافت؛ یعنی با اعمال این سیاست نابرابری کاهش می‌یابد.
(۴) پرداخت یارانه نقدی جدید سرانه و ماهانه ۱۱۰ هزارتومانی به خانوارهای دهک‌های اول تا حداکثر مخارج کل دهک پنجم شهری: این سناریو ازنظر سطح پوشش یا خانوارهای مشمول دریافت یارانه مانند سناریوی اول بوده اما میزان یارانه پرداختی به ۱۱۰ هزار تومان افزایش‌یافته است. در این سناریو به هر خانوار شهری در دهک‌های اول تا پنجم به‌طور سرانه مبلغ ۱۱۰ هزار تومان یارانه نقدی جدید پرداخت خواهد شد. پس از اعمال این سناریو، میانگین مخارج کل افزایش می‌یابد. با اجرای این گزینه سیاستی نسبت مخارج دهک نهم به دهک اول کاهش می‌یابد. تغییر کاهشی در نسبت مخارج دهک نهم به دهک پنجم به میزان کمتری خواهد بود. ضریب جینی نیز از ۳۶۵/ ۰ به ۳۳۹/ ۰ کاهش خواهد یافت؛ یعنی با اعمال این سیاست نابرابری کاهش می‌یابد.
در پایان این پژوهش نتیجه گرفته می‌شود نتایج حاصل از اعمال تمامی چهار سناریو حاکی از آن است که نسبت‌های مخارج دهک‌ها و ضریب جینی همگی کاهش خواهند داشت، اما میزان کاهش برحسب سناریوهای مختلف، متفاوت است. بررسی نتایج نشان می‌دهد که به‌غیراز نسبت مخارج دهک نهم به دهک پنجم، بیشترین تغییرات کاهشی مربوط به سناریوی چهارم است. از سوی دیگر، در این سناریو بیشترین میزان سرانه یارانه جدید یعنی ۱۱۰ هزار تومان برای دهک‌های اول تا پنجم در نظر گرفته‌شده است؛ بنابراین چنانچه بودجه کافی برای کل پرداخت این سناریو در دسترس باشد، این سناریو در اولویت اول قرار خواهد گرفت.
انتهای مطلب// ا.م
نظر شما
