طی سال‌های اخیر مسئله آب به چالشی ملی تبدیل‌شده است و ضرورت دارد همه مردم در کنار مسئولان امر برای گذر از این بحران تلاش کنند.
به گزارش تجارت امروز؛ کم‌آبی یا خشک‌سالی بلایی که در بازه زمانی طولانی رخ می‌دهد، موضوع جدیدی در کشور ما نیست و اثرات مخرب آن بسیار شدیدتر از حوادث طبیعی دیگر است و به‌وضوح می‌توان گفت یک تهدید بزرگ برای به هم خوردن تعادل زندگی بشری محسوب می‌شود.
چالش کم‌آبی، پدیده‌ای که به نظر می‌رسد ماحصل روند طولانی‌مدت بی‌توجهی یا کم‌توجهی است و اینکه متولیان این مسئله با تکیه به این کلیدواژه بخواهند کاستی‌های مدیریتی خود را بپوشانند برای کسی قابل‌قبول نیست.
طی سال‌های اخیر مسئله آب به چالشی ملی تبدیل‌شده است و ضرورت دارد همه مردم در کنار مسئولان امر برای گذر از این بحران تلاش کنند.
بیش از ۵۰۰ شهر کشور با مشکل آب روبه‌رو هستند و تنش آبی به چالش و موضوع مهم کشور تبدیل‌شده است. تمامی شهرها و روستاهای کشور نیز با چالش آب روبه‌رو هستند.
تراز منفی سفره‌های آب زیرزمینی در بسیاری از استان‌ها زنگ خطر تنش آبی را به صدا درآورده و کارشناسان بر این باورند که باید هر چه سریع‌تر برای مدیریت منابع آب تدابیری اتخاذ کرد.
واقعیت این است که بحران کم‌آبی با کاهش محسوس بارش‌ها در کشور جدی است و باید در کنار صرفه‌جویی در مصرف آب، برای تأمین منابع پایدار آبی چاره کرد.
کشت فراسرزمینی راهکار خروج از بحران آب
آذربایجان شرقی که همواره از آن به‌عنوان یکی از قطب‌های کشاورزی یاد می‌شود، طی سال‌های اخیر با مسئله کم‌آبی روبه‌رو است. کشاورزی سنتی با کشت محصولات پرآب بر در حالی در آذربایجان شرقی ادامه دارد که بحران منابع آبی این منطقه زنگ هشدار را به صدا درآورده است.
دراین‌بین اصلاح الگوی کشت بیش‌ازپیش احساس می‌شود. اصلاح الگوی کشت برنامه‌ای برای تعیین الگوی کشت مناسب هر منطقه است تا اهداف کشور در تولید محصولات کشاورزی محقق شود که البته نبود قانون درزمینهٔ الگوی کشت به یک ضعف در اجرای این برنامه مهم و راهبردی تبدیل‌شده است.
کارشناسان کشت فراسرزمینی را راهکار اصلی برای خروج از این چالش در آذربایجان شرقی اعلام می‌کنند.
کارشناس حوزه کشاورزی با اشاره به وضعیت کشاورزی در آذربایجان شرقی و تأثیر بحران آب در کاهش تولیدات محصولات کشاورزی گفت: برای خروج از این وضعیت باید کشت فراسرزمینی موردتوجه قرار گیرد.
علیرضا اسدالهی با تأکید بر اینکه آذربایجان شرقی وجه اشتراکات زیادی با جمهوری آذربایجان و ارمنستان دارد، افزود: برای همین کشت فراسرزمینی در ارمنستان و جمهوری آذربایجان باید موردتوجه مسئولان امر در جهاد کشاورزی قرار گیرد. درحالی‌که حاضر خود کشور ارمنستان برای همکاری درزمینهٔ کشت فراسرزمینی و ارائه پتانسیل‌های موجود در این کشور پیش‌قدم شده است.
این فعال حوزه کشاورزی سپس افزود: کشت فراسرزمینی به‌عنوان یکی از اولویت‌های اقتصاد مقاومتی در سال ۹۲ مطرح و توسط هیئت‌وزیران تصویب‌شده است و باید دولت سیزدهم نیز برای اجرای آنها همت کند.
وی با تأکید بر اینکه محصولاتی همچون ذرت، سویا، جو و دانه‌های روغنی شامل کلزا می‌تواند درکشت فراسرزمینی در اولویت قرار گیرد، ادامه داد: در این خصوص سرمایه‌گذاران باید ورود کنند و دولت نیز از آنها حمایت‌های لازم را انجام دهد.
راهکارهای برون‌رفت از چالش کم‌آبی در آذربایجان شرقی
اسدالهی در خصوص دیگر کشورهایی نیز که امکان کشت فراسرزمینی وجود دارد، گفت: عراق، افغانستان و پاکستان مشکلات امنیتی دارند و با توجه به تنش روسیه و اوکراین نیز امکان کشت فراسرزمینی در این کشورها وجود ندارد. ولی می‌توان در ارمنستان، آذربایجان، غنا و قزاقستان روی کشت فراسرزمینی تمرکز کرد.
وی ادامه داد: با توجه به وجود شرایط منفی حاکم بر بخش کشاورزی که عمدتاً ناشی از تغیرت اقلیمی و به‌تبع آن کم‌آبی و به‌نوعی خشک‌سالی در سطح کشور است، امنیت غذایی ایران باوجود واردات بی‌رویه انواع غلات و دانه‌های روغنی که سالیانه حداقل بالغ‌بر شش میلیارد دلار است به‌شدت به مخاطره افتاده است.
الگوی کشت باید تغییر کند
آذربایجان غربی که روزگاری عنوان دومین استان پرآب کشور را یدک می‌کشید امروز در سایه بی‌تدبیری در مدیریت منابع آبی، با بحران و تنش آب مواجه است.
بارش‌های بسیار کم و غیرقابل مقایسه با سال‌های پیشین، بارش‌های برفی بسیار محدود در فصل زمستان و کاهش قابل‌توجه منابع برفی در استان و همچنین وضعیت نامناسب منابع آبی سطحی و زیرزمینی ازیک‌طرف و همچنین استفاده بیش‌ازحد از این منابع به‌ویژه در حوزه کشاورزی موجب شده تا این استان نتواند مثل سال‌های گذشته، استانی پرآب تلقی شود.
طبق آماری که از سوی شرکت آب منطقه‌ای ارائه‌شده، در این استان ۳ حوضه آبریز تعریف‌شده است که امسال به ترتیب از شمال به جنوب در حوضه آبریز ارس کاهش ۱۸ درصدی و در حوضه دریاچه ارومیه کاهش ۶ درصدی نزولات آسمانی را شاهد بود.
علاوه بر آن، وضعیت سدهای آذربایجان غربی نیز طبق برآوردهای صورت گرفته، در وضعیت مناسبی قرار ندارند و شاید تنها بتوان آن را برای شرب شهروندان ذخیره دانست و نباید توقعی بیش از آن، از این منابع آب سطحی داشت.
در استان آذربایجان غربی نزدیک به ۱۲۰ هزار هکتار زمین کشاورزی داریم که ۱۳۰ هزار هکتار این اراضی کشاورزی در حال کشت و بهره‌برداری هستند و با توجه به میزان آب مصرفی در بخش شرب و صنعت در کنار آب کشاورزی سالانه حدود چهار میلیارد مترمکعب آب در این بخش‌ها مصرف می‌شود که برابر با منابع آبی یک سال استان است.
رئیس پژوهشکده مطالعات دریاچه ارومیه در دانشگاه ارومیه نیز در خصوص وضعیت منابع آبی استان گفت: ما در آذربایجان غربی و حتی در کشور در اقلیم نیمه‌خشک زندگی می‌کنیم و آب به‌عنوان یک موضوع حیاتی و غیرقابل جایگزین به شمار می‌رود متأسفانه در سال‌های اخیر با دست‌کاری در طبیعت و عدم مدیریت صحیح منابع آبی شرایط را به حالت بحرانی درآورده‌ایم.
کامران زینال زاده کشت بی‌رویه محصولات کشاورزی، ایجاد چاه‌های غیرمجاز و مجاز بیش از طرفت آب‌های زیرزمینی را از مهم‌ترین دلایل کم‌آبی در آذربایجان غربی برشمرد و گفت: ریز گردها، اثرات مخرب زیست‌محیطی، خشک شدن تالاب‌ها و مشکلات موجود در بخش کشاورزی بخش ظاهری این بحران است متأسفانه فاجعه اصلی از بین رفتن ذخایر آب‌های زیرزمینی است که در سال‌های آتی اثرات مخرب آن بیشتر از امروز مشهود خواهد بود.
وی در ۱۵ سال اخیر هر چه می‌توانیم در سه استان حوزه آبریز دریاچه ارومیه با توسعه نامناسب اراضی کشاورزی، برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی و مدیریت ناصحیح منابع آبی منابع آبی را هدر داده و وضعیت دریاچه ارومیه را بحرانی کردیم، گفت: بیش از یک میلیارد مترمکعب از آب‌های زیرزمینی برداشت غیرمجاز انجام‌گرفته و امروز همه می‌دانند برای احیای ذخایر آب‌های زیرزمینی سال‌ها و حتی قرن‌های زیادی زمان نیاز است.
زینال زاده بابیان اینکه امروز بیشتر دشت‌های آذربایجان غربی ممنوعه هستند، افزود: این در حالی است که در بخش کشاورزی نیز نتوانسته‌ایم تاکنون ارزش‌افزوده و محصولات اقتصادی تولید و به بازار عرضه کنیم متأسفانه هم منابع آبی هدررفته و هم با کشاورزی سنتی نتوانسته‌ایم از منابع آبی باصرفه اقتصادی مناسب استفاده کنیم.
عضو هیئت‌علمی دانشگاه ارومیه با اشاره به اینکه در سایه بی‌تدبیری و عدم مدیریت صحیح منابع آبی شاهد توسعه بی‌رویه در بخش کشاورزی آذربایجان غربی هستیم، گفت: برای برون‌رفت از بحران کم‌آبی باید ابتدا انقلاب فکری و بعد انقلاب در رویه‌ها و اقدامات ایجاد شود.
زینال زاده بابیان اینکه اگر از کلمه انقلاب استفاده می‌شود برای اینکه وضعیت موجود فاجعه‌بار بود و سفره‌های زیرزمینی استان خالی‌شده‌اند، عنوان کرد: با ادامه روند فعلی اگر چاره‌اندیشی اساسی نشود نه‌تنها در حوزه زیست محیط و بخش کشاورزی با مشکل کم‌آبی مواجه خواهیم شد بلکه امروز بسیاری از سکونتگاه‌ها در استان با مشکل آب شرب نیز مواجه هستند.
عضو هیئت‌علمی دانشگاه ارومیه تغییر الگوی کشت، کشت گلخانه‌ای، استفاده از فنّاوری و مکانیزاسیون به همراه آبیاری مدرن در بخش کشاورزی را از راهکارهای مدیریت منابع آبی در استان نام برد و گفت: باید از الگوهای موجود در برخی کشورها که اراضی کوچک‌تری نسبت به ما داشته اما عملکرد بسیار مطلوبی در واحد سطح دارند نیز بهره ببریم.
زینال زاده یکی دیگر از راهکارهای اساسی برای مدیریت منابع آبی در استان را تغییر نحوه فکر و مدیریت در بین تصمیم گیران استان برشمرد و گفت: نباید به موضوع آب بادید سیاسی نگاه شود، در یک مقطع زمانی با رهاسازی آب نمی‌توان همه تبعات منفی مدیریت ناصحیح منابع آبی را جبران کرد.
راهکارهای برون‌رفت از چالش کم‌آبی در آذربایجان غربی
عضو کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی نیز در خصوص وضعیت منابع آبی استان گفت: از مهم‌ترین دلایل تنش آبی در آذربایجان غربی علاوه بر مصرف نادرست منابع آبی مصرف بیش از ۹۰ درصدی بخش کشاورزی نقش مهمی در این زمینه داشته است.
جلال محمودزاده بابیان اینکه با توجه به تأثیرات تنش آبی در وضعیت کشاورزی و دریاچه ارومیه گفت: قرار بود برای حل این مشکل طرح آبیاری مدرن در اراضی کشاورزی از سال ۹۳ با شدت و قوت بیشتری اجرا شود که متأسفانه این طرح تاکنون در استان موفق نبوده و به‌درستی اجرانشده است.
ضرورت اجرای طرح‌های آبخیزداری
کردستان یکی از استان‌های پرآب کشور است اما مدیریت این منابع خدادادی می‌تواند مسیر توسعه را در این خطه بیش‌ازپیش هموار و از بروز مشکلات در این حوزه جلوگیری کند.
ولید خالدیان از کارشناسان عرصه مدیریت منابع آب در استان کردستان اظهار کرد: استان کردستان با دارا بودن حدود ۷.۱ درصد مساحت کل ایران حدود ۵.۳ درصد از بارندگی‌های کل کشور را دریافت می‌کند و ازاین‌رو دارای پتانسیل‌های آبی بسیار بالایی است به‌طوری‌که سرچشمه چهار حوزه آبریز اصلی کشور اعم از حوزه سفیدرود، مرزی غرب، دریاچه ارومیه و کرخه هست.
وی افزود: متوسط بارش درازمدت سالانه استان کردستان به دلیل ریزش قابل‌توجهی از ابرهای باران‌زای جریان‌های مدیترانه‌ای تقریباً ۵۰۰ میلی‌متر است و این استان را در زمره مناطق پر آب کشور قرار داده است ولی با توجه به پراکنش بسیار نامنظم مکانی آن، نامتوازن بودن میزان بارش و حجم برداشت از منابع آب، کمبود منابع آب در این استان نیز روزبه‌روز پررنگ‌تر می‌شود.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: عوامل مهمی چون؛ افزایش نیاز به آب که ناشی از افزایش جمعیت، توسعه شهرها و سراچه‌های جدید مدیریت جوامع بشری و استفاده غیراصولی از منابع آب ازیک‌طرف و تغییر اقلیم از سمت دیگر هست، در استان کردستان باعث بروز مشکلات کیفی و کمی آب‌شده است. افزایش جمعیت و توسعه اقتصادی - اجتماعی در دو دهه گذشته، افزایش مداوم تقاضای آب را برای مصرف‌کنندگان در بخش‌های مختلف را به همراه داشته است و موجب شده که بعضی از آبخوان‌های مهم این استان با افت شدید سطح آب زیرزمینی مواجه شوند. این در شرایطی است که بهره‌برداری از آبخوان‌ها فراتر از نیازهای پیش‌بینی‌شده مدیریتی هست.
وی افزود: استان کردستان در چند سال گذشته به‌تبع از سایر مناطق کشور و به دلیل وقوع خشک‌سالی‌های پی‌درپی، رشد قارچی جمعیت و برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی که به‌صورت تصاعدی روبه افزایش است دچار نارسایی‌هایی در بحث تأمین آب مطمئن از منابع زیرزمینی شده است و از سوی دیگر به دلیل تغییرات اقلیمی و نامناسب بودن نزولت جوی، منابع آب سطحی و جاری (آب‌های سطحی، قنوات، چشمه‌ها و…) نیز از وضعیت مناسبی برخوردار نیستند و این مهم با نگاهی به وضعیت دبی رودخانه‌های دائمی استان ازجمله؛ رودخانه قزل‌اوزن که از سرشاخه‌های اصلی سفیدرود هست به‌خوبی قابل‌اثبات هست. وضعیت روانی جامعه، ضعیف و یا نبود الگوی صحیح مصرف، افزایش تقاضا، افزایش حفر چاه‌های غیرمجاز و کف شکنی‌های بی‌رویه چاه‌های دارای مجوز نیز مزید بر علت شده است.
خالدیان اظهار داشت: با توجه به چنین شرایط بحرانی، این سؤال اساسی مطرح است که در حال حاضر چه اقداماتی باید انجام داد؟ آیا ادامه چنین روند مدیریتی به صلاح است؟ آیا تضمینی برای زندگی نسل‌های بعدی و حتی نسل بعدی باوجود چنین شرایط بحرانی وجود دارد؟ این درحالی‌که است که همه اقشار جامعه اعم از مسئولین، کارشناسان، محققین و…از عمق فاجعه مطلع هستند و حتی برخی کارشناسان از بحران آب با عنوان زلزله خاموش یاد می‌کنند.
این صاحب‌نظر دانشگاهی اظهار کرد: حفاظت از خاک و آبخیزداری از سازنده‌ترین راهکارها برای مقابله با بحران و خشک‌سالی است.
راهکارهای رفع چالش آبی در استان کردستان
خالدیان افزود: آبخیزداری یکی از شیوه‌های نوین حفاظت آب‌وخاک، مهار و پخش سیلاب‌هاست که علاوه بر کنترل سیلاب‌های مخرب باعث نفوذ آب به داخل لایه‌های خاک و تغذیه منابع آب زیرزمینی ازجمله سفره‌های معلق و زیرپوسته‌ای شده و تداوم جریان چشمه‌ها و قنوات می‌شود.
وی اظهار داشت: راهبرد اساسی کنترل سیلاب به تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی موجود کمک می‌کند و موجب می‌شود که قنات‌ها، چشمه‌ها و چاه‌ها با تولید آب بیشتر بتوانند زمین‌های کشاورزی بیشتری را به زیر کشت اصولی برده و در تولید محصولات غذایی بیشتر نقش مهمی را ایفا کنند.
کشاورزی ارگانیک گامی در راستای حفاظت از آب‌وخاک
زنگ هشدار کم‌آبی در استان همدان سال‌ها است به صدا درآمده، روندی که بارها مسئولین و نمایندگان مجلس در ادوار مختلف از آن با عنوان ابرچالش سخن گفتند؛ استانی که به سبب شرایط جغرافیایی در سررشته رودخانه‌ها قرار دارد و ارتفاع آن و وضعیت شیب موجب شده تا نتواند از این آب‌ها به‌سان دیگر استان‌ها بهره‌ای ببرد.
بارندگی‌ها هم طی سال‌های اخیر در این استان تعریفی نداشته است؛ به‌نوعی که مداوم شاهد هشدارهای هواشناسی مبنی بر کاهش بارندگی‌ها و افزایش دما و به‌تناسب آن افزایش تبخیرها هستیم.
۳۰ فروچاله در دشت‌های استان همدان ثبت‌شده است اما حال با وضعیت کاهش بارندگی‌ها و ابرچالش کم‌آبی در استان همدان، چرا باید همچنان در بخش کشاورزی شاهد کشت دوم محصولات، سوق پیدا کردن به سمت کشت محصولات پرآب بری چون سیب‌زمینی، یونجه و هندوانه در استان هستیم؟ استانی که فروچاله مای بسیاری را نیز بر بدنه خود دارد!
به‌نوعی که مسئولین مربوطه بابیان اینکه عامل اصلی ایجاد فروچاله‌ها کاهش سطح آب‌های زیرزمینی است به‌نحوی‌که طی ۳۰ سال گذشته حدود ۳۰ مورد فروچاله در مناطق مختلف این استان شناسایی و ثبت‌شده، عنوان کردند که تمامی این فروچاله‌ها در شمال و شمال غرب استان همدان هستند به‌طوری‌که ۱۵ مورد آن در دشت کبودرآهنگ و ۱۵ مورد دیگر نیز در دشت رزن-قهاوند ایجاد و ثبت‌شده‌اند.
حال با این زخم‌ها بر بدنه همدان، در سال ۱۴۰۰ بارها با قطعی‌های طولانی‌مدت آب شهری روبرو بودیم؛ چالشی که مصائب بسیاری را به همراه داشت و این روزها نیز باکم فشاری‌های آب در طول روز و قطعی آب در برخی از نقاط شهر همدان بازهم خودنمایی می‌کند.
محمدرضا رضا پناه در این زمینه بیان کرد: با توجه به وضعیت منابع آبی و بارش‌ها باید مدیریت منابع آبی در پیش‌گرفته شود.
دانشیار مؤسسه تحقیقات گیاه‌پزشکی کشور با اشاره به اینکه باید ساختارها را به سمتی سوق دهیم که در کنار مطالعات، پیش‌بینی‌ها، مشورت‌ها، مدیریت‌های بحران و مدیریت منابع آبی در دستور کار قرار گیرد.
راهکارهای برون‌رفت از چالش آبی در همدان
وی از وضعیت استفاده بخش کشاورزی از منابع آبی گلایه کرد و افزود: متأسفانه علی‌رغم همه کمبودهای بخش آبی شاهدیم که همچنان برنامه خاصی در بدنه کشاورزی وجود ندارد و همچنان با کشاورزی‌های سنتی و معیشتی پیش می‌رویم و منابع آب‌های زیرزمینی را فدای تولید محصولاتی می‌کنیم که حتی بازارهای فروش مناسبی دارند.
رضاپناه به‌عنوان راهکاری برای مقابله با این وضعیت به کشاورزی حفاظتی و کشاورزی ارگانیک اشاره کرد و افزود: این موارد می‌توانند رویکردهایی باشند که نه‌تنها حفاظت از آب بلکه حفاظت از خاک را هم به دنبال دارند.
درحالی‌که روزهای کم بارش همدان ادامه دارد، آب‌ها همچنان در استان در بدنه کشاورزی بلعیده و همدان روزبه‌روز تشنه‌تر می‌شود. فروچاله‌ها و وضعیت ناراحت‌کننده دشت‌های همدان از یک‌سو، رسیدن میزان پر بودن سد اکباتان در زمستان به ۶ درصد، پیش روی به سمت اجاره چاه‌های کشاورزان و مواردی ازاین‌دست همواره همراه همدان بوده است.
دراین‌بین، باید در کنار تأمین آب پایدار برای همدان به سمت‌وسوی تغییر روند استفاده از آب در استان نیز قدم برداشت، بخش کشاورزی همدان بیشترین میزان آب را مصرف و البته می‌بلعد، بدین ترتیب، باید راهکارها و روش‌های به‌روز در کنار سایر اقدامات مانند توجه به آبخیزداری، صرفه‌جویی و غیره در بدنه کشاورزی در پیش‌گرفته شود تا بعد از انتقال آب از تالوار بازهم شاهد مصرف ۸۰ درصدی آن در بخش کشاورزی نباشیم و میزان هدر رفت آب به سبب لوله‌های فرسوده و البته ریخته شدن بخش بسیاری از فاضلاب‌های همدان به رودخانه‌ها را همچنان شاهد نباشیم.
خشک‌سالی حاصل مدیریت نادرست
کارشناسان معتقدند مقابله با پدیده خشک‌سالی در استان اردبیل علاوه بر مدیریت منابع آبی، در بعد کلان نیازمند ارتقای مدیریت مشارکتی در راستای مصرف آب در حوزه کشاورزی است.
فرسودگی شبکه انتقال در آب‌رسانی شهری یک مشکل اساسی بوده و همین موضوع سبب هدررفت و نشت ۴۰ درصدی آب در بسیاری از مناطق شهری و روستایی استان اردبیل می‌شود.
فریبرز معصومی، کارشناس حوزه آب و مدیریت منابع آبی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر، اظهار کرد: در بحث مدیریت منابع آبی در یک کشور بیش از هر چیزی سرانه مصرف آب مدنظر است که این سرانه با تعدادی شاخص‌ها ارزیابی‌شده و موردمطالعه قرار می‌گیرد که برابر شاخص فالکن مارک میزان بارندگی‌های یک منطقه اگر در زمره آب استحصال‌شده قرار بگیرد و میزان آب مصرفی به ازای هر نفر از جامعه محاسبه شود می‌توان وضعیت منابع آبی آن منطقه را سنجید.
وی با اشاره به اینکه کشور ما بر اساس همین شاخص ارزیابی جز مناطقی است که دوره استرس آبی را پشت سر می‌گذارد، افزود: هم‌اکنون ذخیره آبی کشور از محل بارندگی‌ها حدود ۴۰۰ میلیارد مترمکعب بوده که از این میزان ۱۰۰ میلیارد مترمکعب سهم آب استحصالی است و با در نظر داشتن سهم مصرفی یک هزار و ۲۰۰ مترمکعب به ازای هر نفر کشور ما هم‌اکنون در دوره استرس آبی قرار دارد.
این کارشناس با اشاره به اینکه در صورت کاهش سهم آب مصرفی به زیر یک هزار مترمکعب برای هر فرد وضعیت بحران آب به وقوع خواهد پیوست، گفت: وضعیت بارندگی در کشور ما هم‌اکنون وضعیت مناسبی دارد که میانگین سالانه ۲۵۰ میلی‌متر برآورده شده و این در حالی است که میانگین جهانی ۸۰۰ میلی‌متر است.
کارشناس حوزه آب با اشاره به اینکه متأسفانه در شهرهای ما به‌ویژه در استان اردبیل نقشه جامع شبکه آب شهری کامل نیست، ادامه داد: در برخی مناطق فرسودگی شبکه انتقال یک مشکل اساسی بوده و همین موضوع سبب هدررفت و نشت ۴۰ درصدی آب در بسیاری از مناطق شهری و روستایی استان اردبیل می‌شود و در صورت عدم مدیریت این موضوع ما خود با آگاهی به این موضوع به وقوع خشک‌سالی دامن می‌زنیم.
معصومی همچنین خاطرنشان کرد: متأسفانه در استان اردبیل در بحث توسعه شهری هیچ توجهی به خطوط انتقال آب نشده و همین موضوع با رشد جمعیت شهری و نادیده گرفتن تجدید و بازسازی شبکه توزیع سبب شده تا هم میزان نشتی ما طی سال‌های اخیر افزایش‌یافته و هم اینکه در کنار فرسودگی لوله‌های انتقال و ایجاد فشار منفی آب شرب غیرسالم در بین جمعیت شهری توزیع شود.
وی تصریح کرد: بحث کلان نگری به موضوع انتقال آب در کنار نبود برنامه و چشم‌انداز سال‌های آتی در بحث توسعه شهری، به دور ماندن از فنّاوری‌ها و کار کارشناسی شده می‌تواند بیش از وضعیت کنونی منابع آبی استان اردبیل را دچار تنش کند.
کارشناس حوزه آب با تأکید بر مصرف بالای آب در حوزه کشاورزی گفت: علی‌رغم اجرای برنامه‌هایی همچون اصلاح الگوی کشت یا روش آبیاری نوین اما همچنان بیش از ۹۲ درصد آب در حوزه کشاورزی مصرف می‌شود که برای جلوگیری از افزایش یا حتی کاهش این میزان مصرف می‌توان برنامه تجمیع اراضی کشاورزی را در دستور کار قرارداد.
حمید فضایلی، کارشناس امور آب استان اردبیل، با اشاره به اهمیت آب اظهار کرد: هرچه بر جمعیت جهان افزوده شود، آب به‌عنوان یک ماده حیاتی و پراهمیت دلیل بسیاری از منازعات بین‌المللی خواهد بود و هم‌اکنون هم در سطح بین‌الملل تنش‌های بسیاری به خاطر کم‌آبی اتفاق افتاده و در آینده بیشتر خواهد شد.
وی بابیان اینکه عدم تطابق جغرافیایی و زمانی بین تقاضا و دستیابی به آب شیرین دلیل عمده کم‌آبی جهانی است، گفت: افزایش جمعیت جهان، ارتقا و بهبود استانداردهای زندگی، تغییر الگوی مصرف و توسعه آبیاری کشاورزی، اصلی‌ترین دلایل افزایش جهانی تقاضای آب است.
بنا به عقیده کارشناسان در شرایط رو به بحران آب در این استان باید اقدامات پیشگیرانه و علمی برای تأمین آب موردنیاز در کشاورزی، مصارف خانگی، جبران ذخیره سفره‌های آب زیرزمینی و مدیریت مصرف صحیح انجام شود.
داور بستام دیگر کارشناس مسائل امور آب استان اردبیل با اشاره به خالی شدن ۶۵ درصدی سدهای استان اظهار کرد: با توجه به موقعیت جغرافیایی و شرایط اقلیمی در بسیاری از نقاط استان، خشک‌سالی یک تهدید حتمی و اجتناب‌ناپذیر است و بی‌درنگ عنصر آب را کمیاب و چرخه آبی را شدیداً مختل می‌کند ابتدا خشک‌سالی آبی و سپس با تشدید نیاز آبی و استرس فزاینده گیاهی، خشک‌سالی زراعی را به دنبال دارد.
راهکارهای برون‌رفت از چالش کم‌آبی استان اردبیل
وی افزود: کاهش بارش‌ها در سال آبی جاری و متعاقب آن کاهش یا افت سطح آب سفره‌های زیرزمینی و نیز حجم ذخیره آب در پشت سدهای استان سایه سنگین خشک‌سالی از نوع متوسط یا شدید را بر سر این استان انداخته و بهترین راهکار برای مقابله با شرایط ایجادشده، مدیریت مصرف آب در دو بخش شرب و کشاورزی است.
بستام بابیان اینکه بخش کشاورزی به‌عنوان بزرگترین مصرف‌کننده آب حدود ۹۰ درصد منابع آبی استان اعم از زیرزمینی و سطحی را مصرف می‌کنند، گفت: مهم‌ترین راهکارهای مدیریتی، مدیریت و هدایت الگوی کشت زراعی به سمت الگوهای کشت کم‌مصرف، استفاده از گونه‌های گیاهی مقاوم به خشکی و آموزش و اطلاع‌رسانی دائمی به مردم است.
وی افزود: تدوین قوانین جدید به‌جای قانون توزیع عادلانه با بهره‌گیری از پتانسیل اسناد بالادستی و با محوریت مدیریت یکپارچه منابع آب، ایجاد کمیسیون یا کمیته حکمرانی، ذیل نهاد تنظیم‌گر شورای عالی آب برای پیگیری و تثبیت عناصر سه‌گانه حقوقی حکمرانی آب در نظام مدیریت آب کشور و ایجاد قانون اطلاع‌رسانی زیست‌محیطی از خلاصه‌ای قانونی مدیریت بحران آب محسوب می‌شود.
کارشناس امور آب گفت: برای مقابله با این بحران‌ها باید به مدیریت جامع منابع آب به‌عنوان یک اصل مهم توجه خاصی کرد و در پی یافتن راهکارهایی برای آن باشیم که امروزه یکی از مهم‌ترین مسائل روز جامعه ما نگرش نو و توسعه پایدار به منابع آب و برنامه‌ریزی آن است.
فقط برداشت آب می‌کنیم
وقوع خشک‌سالی‌ها در لرستان و کاهش چشمگیر منابع آب زیرزمینی، رودخانه‌ها و حتی آب پشت سدهای لرستان موجب نگرانی‌های زیادی در حوزه تأمین آب این استان شده است، بخش عمده‌ای از آب رودخانه‌های «سیمره»، «کشکان»، «مادیان رود» و… خشک‌شده است و زنگ خطر عدم تأمین آب برای روستاها و حتی شهرهای لرستان به صدا درآمده است.
حفر چاه‌های غیرمجاز، فعالیت پمپ‌های آب، کشت محصولات آب‌دوست، عدم مدیریت مصرف آب و… موجب شده تا هرروز بر عمق بحران زیست‌محیطی و بی‌آبی در لرستان افزوده شود به‌طوری‌که به گفته مسئولان آب و فاضلاب لرستان، ۵۰۰ روستا و ۱۱ شهر این استان در معرض خطر بی‌آبی قرار دارند.
محسن تیزهوش کارشناس ارشد محیط‌زیست و فعال زیست‌محیطی لرستان در این رابطه بابیان اینکه اکثر نقاط مرزی و فرامرزی ما در لرستان به‌عنوان زاگرس مرکزی را از دست دادیم و روزبه‌روز این بحران عمیق‌تر می‌شود اظهار داشت: معضلی که در این رابطه نیز وجود دارد، بی‌توجهی به این اتفاق بوده که در حال رخ دادن است و سریع‌تر از آن چیزی است که برایش برنامه‌ریزی می‌شود.
وی با تأکید بر اینکه کشاورزی در لرستان باید به سمت کشت مطابق با اقلیم پیش برود عنوان کرد: لازمه این امر نیز ارزیابی و آمایش سرزمین است، ما باید بدانیم در منطقه‌ای که زندگی می‌کنیم چه مقدار منابع آبی در دسترس داریم، به‌ویژه منابع آب زیرزمینی، بر اساس آن به کشت محصولات کشاورزی بپردازیم.
این کارشناس حوزه محیط‌زیست لرستان با اشاره به اینکه نوع کشت ما باید منطبق با داشته‌های آبی ما باشد تصریح کرد: طی سال‌های اخیر و همین‌الان کشت‌هایی در لرستان صورت می‌گیرد که هیچ‌گونه لزوم اکولوژیکی ندارند و ما می‌توانیم این محصولات را از استان‌های دیگر وارد کنیم.
این کارشناس حوزه محیط‌زیست لرستان در ادامه سخنان خود با تأکید بر اینکه اصلی‌ترین راهکار برای جلوگیری از این امر بحث بالا بردن آگاهی‌ها، نه در بخش مردم، بلکه در بین مسئولان و کانون‌های تصمیم گیر و تصمیم‌ساز است، افزود: متأسفانه مقاومتی در این زمینه وجود دارد و استنباط این بوده که هنوز می‌شود کارها را مثل گذشته انجام داد.
تیزهوش با اشاره به اینکه لرستان آزمونه بسیار خوبی برای گردشگری مسئولانه است، گردشگری که مبانی و موارد اکولوژیکی و زیستی را در نظر داشته باشد، گفت: احداث اقامتگاه‌های بوم گردی می‌تواند خیلی از مباحث اقتصادی را پوشش بدهد، با توجه به شرایط محیطی که در لرستان هست، هیچ نیازی به صنعت و گسترش زمین‌های کشاورزی ما نداریم.
وی با تأکید بر اینکه در مرکز خرم‌آباد ما آب‌های سطحی و زیرزمینی راداریم از دست می‌دهیم که وارد فاضلاب‌های شهری می‌شوند افزود: هیچ‌گونه توجهی به این اتفاق‌ها ما نمی‌بینیم، از طرف دیگر کشت گونه‌های غیربومی در شهر خرم‌آباد یکی از دیگر از معضلات در این حوزه است.
راهکارهای رفع چالش آبی در لرستان
تیزهوش با اشاره به نقش مؤثر شرکت آب منطقه‌ای در این حوزه و نهادهایی که در جوامع روستایی کنترل و نظارت دارند، بیان داشت: باید کارگروه‌هایی تشکیل شود به‌شرط اینکه در راستای بالا بردن سواد جوامع محلی و البته مسئولان باشد، اگر در این ریل قرار نگیریم که هیچ اتفاقی نمی‌افتد.
وی در ادامه سخنان خود با تأکید بر اینکه ارگانی که دست بالاتری نسبت به منابع طبیعی و محیط‌زیست دارد، جهاد کشاورزی است، افزود: این سازمان فقط می‌خواهد که زمین‌های کشاورزی بیشتر شود، برداشت‌ها بیشتر شود، این نگاه، نگاه درستی نیست، کوتاه‌مدت است و ما سرمایه‌های خود را از دست می‌دهیم.
راه‌های نوین کشت دنبال شود
هدر رفت آب در حوزه کشاورزی استان کرمانشاه نشان می‌دهد که راهکارهای نوین و علمی باید در بخش کشاورزی استان دنبال شود.
خلیل جلیلی عضو هیئت‌علمی جهاد دانشگاهی کرمانشاه در خصوص مقابله با کم‌آبی این‌گونه اظهار کرد: کمبود بارندگی و پراکنش نامناسب آن در کشور بر موضوع خشک‌سالی دامن می‌زند و تأثیرات آن بر بخش شرب، تولید در کشاورزی، صنعت و امنیت غذایی کشور دارای اهمیت بالایی است، به‌طورقطع این موارد قابل‌چشم‌پوشی نبوده و الزام مدیریتی وجود دارد تا بتوان چاره‌ای برای رد شدن از بحران کم‌آبی اندیشید، بسیاری از موارد و راهکارهای مدیریتی گستره ملی و جهانی دارد و راهکارهای تخصصی و بومی برای هر منطقه متفاوت است.
فرشاد فتاحی معاون محیط‌زیست اداره کل حفاظت محیط‌زیست کرمانشاه در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: در بحث مدیریت منابع آبی ابتدا باید میزان آبی که در دسترس و موجود هست را دانست تا بنا بر آن نحوه استفاده از منابع آبی را مدیریت کرد، استان کرمانشاه در شرایط استاندارد سالانه ۴۵۰ میلی‌متر بارندگی دارد اما حدود پانزده سال از ورود اقلیم کرمانشاه به دوره خشک‌سالی می‌گذرد و میزان بارندگی سالیانه، بسیار کمتر شده است.
وی با اشاره به لزوم در نظر گرفتن منابع پرمصرف آب در کرمانشاه تصریح کرد: از دیدگاه محیط زیستی و کشاورزی مصرف آب در منطقه مطلوب نیست چراکه حدود ۹۰ درصد آب مصرفی در حوزه کشاورزی از دسترس خارج می‌شود و بخشی از آب مصرفی با عنوان آب مجازی از طریق محصولات پرمصرفی مثل ذرت، هندوانه، طالبی و خربزه از دست می‌رود که باید از کشت محصولات پرمصرف ممانعت شود.
معاون محیط‌زیست اداره کل حفاظت محیط‌زیست کرمانشاه خاطرنشان کرد: منابع آب زیرزمینی به‌شدت کاهش‌یافته، به‌طوری‌که ۴۵ درصد آب شیرین مصرفی در غرب کشور از طریق جنگل‌های بلوط استان‌های زاگرس نشین تأمین می‌شود که باید در حفظ جنگل‌های زاگرس تلاش ویژه انجام داد چراکه درختان عامل مهمی در حفظ رواناب و نفوذ آب به داخل زمین برای افزایش منابع آب زیرزمینی هستند.
نظم روندی حرکتی راهکار حل بحران
خلیل جلیلی عضو هیئت‌علمی جهاد دانشگاهی کرمانشاه اظهار کرد: کمبود بارندگی و پراکنش نامناسب آن در کشور بر موضوع خشک‌سالی دامن می‌زند و تأثیرات آن بر بخش شرب، تولید در کشاورزی، صنعت و امنیت غذایی کشور دارای اهمیت بالایی است، به‌طورقطع این موارد قابل‌چشم‌پوشی نبوده و الزام مدیریتی وجود دارد تا بتوان چاره‌ای برای رد شدن از بحران کم‌آبی اندیشید، بسیاری از موارد و راهکارهای مدیریتی گستره ملی و جهانی دارد و راهکارهای تخصصی و بومی برای هر منطقه متفاوت است.
وی افزود: ازجمله اقدامات و راهکارهای حفظ منابع آبی می‌توان به کاهش میزان تبخیر آب از سطح منابع آبی، مدیریت کنترل سیلاب‌ها، مدیریت کشت محصولات کشاورزی و باغی که مصرف بالای آب‌دارند و مصارف صنعتی اشاره کرد که همواره در مجامع علمی مطرح‌شده و ادعا می‌شود چاره‌جویی شده و برنامه‌های عملیاتی انجام‌گرفته است.
آبیاری نوین اجرا شود
کشاورزی یکی از بخش‌هایی است که به دلیل سنتی بودن بیشترین میزان مصارف منابع آبی را در استان ایلام به خود اختصاص داده که نیازمند توجه به روش‌های آبیاری نوین است.
ایلام جزو استان‌هایی است که بیشترین ضربه را از خشک‌سالی‌های اخیر در کشور دیده است به‌طوری‌که هم‌اکنون وضعیت آب در این استان در بخش‌های مختلف بحرانی شده است.
کاهش ۵۰ درصدی بارش‌ها در سال زارعی جاری نسبت به مدت مشابه سال گذشته در ۵۰ سال گذشته در استان ایلام بی‌سابقه بوده است، استانی که اقتصاد آن بر پایه کشاورزی و دامداری است حالا با بحرانی بزرگ به اسم کم‌آبی مواجه شده است.
یکی از بخش‌های پرمصرف آب در استان ایلام بخش کشاورزی است، آمارها نشان می‌دهد ۹۰ درصد منابع آبی استان ایلام در بخش کشاورزی مصرف می‌شود که متأسفانه این مصرف هنوز به شکل سنتی در بیشتر مناطق استان ایلام انجام می‌شود.
آمارها نشان می‌دهد بیشترین هدررفت آب در بخش کشاورزی به دلیل استفاده از روش‌های سنتی آبیاری است، در استان ایلام بیش از ۱۸۰ هزار اراضی آبی کشاورزی وجود دارد که تنها ۳۰ هزار هکتار به آبیاری نوین تجهیز شده است.
یک کارشناس مسائل کشاورزی در استان ایلام در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: در استان ایلام بیش از ۳۵۰ هزار هکتار زمین کشاورزی وجود دارد که بیش از ۱۸۰ هزار هکتار آن آبی است.
احمد موسوی بیان کرد: آنچه مشخص است در حوزه کشاورزی برای مصرف بهینه آب هنوز اقدام قابل‌توجهی انجام‌نشده است و کشاورزی استان ایلام باید از حالت سنتی خارج شود.
وی با اشاره به اینکه راهکار اصلی برای مقابله باکم آبی در حوزه کشاورزی، تغییر روش کشاورزی استان در تمامی بخش‌ها از حالت سنتی به مدرن است، افزود: آبیاری نوین یکی از راهکارهای اصلی مقابله باکم آبی در استان است.
موسوی افزود: متأسفانه آبیاری نوین در استان ایلام به‌خوبی شکل نگرفته است، درحالی‌که دولت بخش زیادی از هزینه‌ها را تقبل می‌کند اما کشاورزان استان همچنان اصرار به کشاورزی و روش‌های آبیاری سنتی دارند.
وی با اشاره به تغییر الگوی کشت در کشاورزی استان ایلام افزود: متأسفانه در استان ایلام محصولات پر آب مثل برنج و هندوانه زیاد کشت می‌شود و همین مسئله باعث افزایش میزان مصرف آب در بخش کشاورزی استان شده است.
راهکارهای برون‌رفت از چالش آبی در ایلام
این کارشناس کشاورزی تصریح کرد: امروز نیاز است محصولاتی نظیر برنج و هندوانه در سطح مزارع استان حذف شود و جای خود با دیگر محصولات کشاورزی پرسود و کم‌مصرف بدهند.
وی گفت: باید کشت محصولاتی مثل کلزا، کنجد، گیاهان دارویی و… در استان ایلام جایگزین محصولات پرآب شود، متأسفانه هنوز الگوی کشت متناسب با اقلیم استان تدوین‌نشده است.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی ایلام اظهار داشت: در سال زراعی جاری با ۶۴ درصد کاهش بارندگی، اولین استان در سطح کشور ازنظر کمبود نزولات جوی و خشک‌سالی هستیم.
آذر نوش عموزاده افزود: در همین راستا مزارع دیم استان به‌صورت ۱۰۰ درصد و مزارع آبی بین ۳۰ تا ۵۰ درصد خسارت و آسیب‌دیده‌اند.
وی اضافه کرد: برای جبران این خسارت از سنوات گذشته اقدامات خوبی انجام‌گرفته و در حال حاضر حدود ۲۰ پروژه ایستگاه پمپاژ آب در سطح استان در حال ساخت است که تعداد ۱۸ پروژه آنها بحث آب‌رسانی به مزارع است.
وی گفت: این ۱۸ پروژه اعتباری بالغ‌بر یک هزار و ۵۰ میلیارد تومان نیاز دارند که به بهره‌برداری برسند.
انتهای مطلب
نظر شما
