انواع تورم در بازارهای مالی و راه های کنترل تورم چیست؟
قیمت برخی کالاها و خدمات افزایش یافت، جمله‌ای که متاسفانه درطی ماه‌ها و حتی سال‌های اخیر بسیار شنیده‌ایم، و حتی اگر کلمه تورم به گوشمان نخورده باشد، آثار و تبعات آن را به خوبی احساس کرده‌ایم. تورم به معنای رشد مداوم و پی‌در‌پی قیمت کالاها و خدمات در یک محدوده زمانی معین است، که این افزایش قیمت‌ها قدرت خرید افراد جامعه را کاهش می‌دهد و وضعیت اقتصادی نابسامانی به‌وجود می‌آورد.
اگر قیمت کالایی تنها یکبار در یک محدوده زمانی مشخص افزایش یابد، نمیتوان آن را تورم نامید؛ چراکه زمان و افزایش متناوب قیمت‌ها از مشخصات اصلی تورم هستند. درواقع افزایش تورم، افزایش پی‌در‌پی و نامنظم قیمت‌ها بدون یک برنامه‌ریزی و پشتوانه مشخص است که تعادل میان تقاضای محصولات و میزان نقدینگی موجود را بهم می‌زند و درنتیجه با یک واحد ارز نمیتوان به میزان سابق خرید کرد.
انواع تورم
انسان ها در هر جامعه ای برای داشتن یک زندگی خوب و راحت به مجموعه ای از خدمات و محصولات نیاز دارند. هنگام اندازه‌گیری تورم نیز، با مجموعه‌ای بزرگ از این خدمات و محصولات روبرو هستیم تا تاثیرات کلی افزایش قیمت بر این مجموعه را بدست آوریم و درنهایت به یک ارزش واحد از تغییرات سطح قیمت برسیم.
اقتصاددانان معتقدند که تورم بیش از اندازه و همینطور تورم بسیار کم، هردو برای اقتصاد جامعه مضرند. در مقابل داشتن نرخ تورم کم تا متوسط (چیزی حدود دو درصد در سال) می‌تواند برای اقتصاد مفید و موجب حمایت و رشد اقتصادی جامعه گردد.
تورم را میتوان از لحاظ سرعت افزایش قیمت و شرایط جامعه به دسته‌های زیر تقسیم کرد.
تورم خزنده
تورم خزنده یا خفیف همان تورمی است که اقتصاددانان آن‌را مفید و عاملی برای رشد اقتصاد می‌دانند. در تورم خفیف قیمت ها به طور میانگین سالانه حدود سه درصد یا کمتر افزایش می‌یابند. در این شرایط افراد جامعه تصور می‌کنند که قیمت در آینده افزایش می‌یابد و درنتیجه تقاضا در حد معقولی بیشتر می‌شود و عامل محرک اقتصاد را ایجاد می‌کند.
تورم رونده
در تورم رونده قیمت‌ها سالیانه حدود سه تا ده درصد افزایش می‌یابند، تقاضا بیشتر از عرضه می‌شود و تامین‌کنندگان نمی‌توانند محصولات را به اندازه عرضه که درواقع بیشتر از حد نیاز است، تولید کنند. وقتی در جامعه تورم رونده وجود دارد، بیشتر افراد جامعه برای تامین نیازها و کالاهای اساسی مورد نیاز خود با مشکل روبرو می‌شوند؛ چراکه قیمت‌ها افزایش یافته اما دستمزدها ثابت مانده است. این نوع تورم برای اقتصاد نیز مخرب است.
تورم سواره
سرعت افزایش قیمت کالاها و خدمات در این نوع تورم بیشتر شده و جامعه با افزایش بیش از ده درصدی سالیانه قیمت‌ها مواجه می‌شود. اکثر افراد جامعه توانایی خرید و تامین کالاهای اساسی را از دست می‌دهند. سرمایه‌گذاران دیگر حاضر به سرمایه‌گذاری در کشور خود نیستند و مهاجرت زیاد می‌شود و با خارج شدن ارز از کشور و از طرفی کاهش ارزش ارز واحد، اقتصاد نیز ضعیف می‌شود.
ابرتورم
ابرتورم را میتوان در بین کشورهایی که جنگ رخ داده است، یا اقتصاد کشور به شدت با آشفتگی و بی‌ثباتی روبروست، یا مسئولان حکومتی درحال چاپ بی‌رویه اسکناس در بانک مرکزی هستند، مشاهده کرد. ابرتورم دیگر رشد قیمت‌ها نیست و درواقع می توان گفت افزایش به شدت سریع تورم (بیش از پنجاه درصد درماه) موجب بروز ابرتورم می‌شود.
تورم قابل پیش‌بینی
در تورم قابل پیش‌بینی با توجه به شرایط و بالارفتن قیمت‌ها، احساس ترس و استرس بر جامعه حکم‌فرما شده و افراد جامعه دچار زیاده‌خواهی و خرید کردن بیش از نیاز خود می‌شوند. در این شرایط قابل پیش‌بینی است که تورم به وجود آید که به سختی قابل کنترل است.
تورم غیرقابل پیش‌بینی
تورم غیرقابل پیش‌بینی به دنبال شرایط غیرعادی مثل جنگ و بلایای طبیعی رخ می‌دهد، قیمت‌ها به سرعت بالا رفته و ارزش ارز واحد پایین می‌آید. کمبود نیروی انسانی و شرایط جامعه باعث بالارفتن دستمزدها شده و هزینه تولید محصولات و ارائه خدمات به سرعت بیشتر می‌شود.
پیامدهای تورم
هنگامی که افراد جامعه تقاضای زیادی برای یک محصول یا خدمت دارند و درمقابل میزان آن محصول در جامعه کم باشد، اختلاف میان قیمت واقعی و قیمت فروش محصول یا خدمت زیاد و اصطلاحا قیمت متورم می‌شود، و هرچه این اختلاف بیشتر شود، میزان تورم نیز بیشتر خواهد‌شد.
از مهمترین اثرات تورم، کاهش قدرت خرید است. توازن توزیع درآمد در جامعه پس از بروز تورم برهم می‌خورد و این امر باعث به وجودآمدن اختلاف طبقاتی و تشدید آن در بین اقشار جامعه می‌شود. افراد با سطح درآمد کم و ثابت متحمل بیشترین فشار شده، درحالی که افراد با سطح درآمد متغیر، محصولات و خدمات خود را با قیمت‌های بالاتری می‌فروشند و شاید حتی تورم به نفع آنها هم می‌شود.
از دیگر پیامدهای تورم خروج ارز و عدم سرمایه‌گذاری سرمایه‌داران در جامعه است. به دلیل بی‌ثباتی در قیمت‌های نسبی، افزایش قیمت ملک و املاک، طلا و سکه و همینطور کاهش سطح درآمد افراد، احساس اضطراب و عدم اعتماد در جامعه پدید می‌آید، درنتیجه تمام افراد جامعه در تصمیم‌گیری برای مدیریت هزینه‌ها و یا پس‌انداز و سرمایه‌گذاری دچار مشکل می‌شوند.
راه‌های کنترل تورم
هرکشور و جامعه‌ای باتوجه به سیاست‌های پولی و مالی خود باید نقشه مناسبی برای مهار و کنترل تورم به‌وجود آمده داشته باشد. دولت ها همواره سعی در کنترل تورم در یک محدوده مشخص و بهینه دارند که بتوانند بدون کاهش قدرت خرید باعث رشد اقتصادی شوند. راه های بسیاری برای کنترل تورم در دولت ها استفاده می‌شود، درحالی که هیچ‌یک از آنها مطمئن نیستند، اما برخی از آنها مؤثرتر بوده و آسیب‌های کمتری نسبت به سایر راهکارها وارد می‌کنند.
از بهترین این راهکارها، دولت‌ها می توانند با سیاست‌های پولی انقباضی با کاهش عرضه پول و کم‌کردن نقدینگی در سطح جامعه، به کنترل تورم بپردازند. همینطور با اجرای سیاست‌های درآمدی مختلف، مثل کاهش نرخ دستمزدهای نجومی، کوچک کردن دولت، و ثابت‌کردن قیمت انواع خدمات دولت، نرخ رشد تورم را کاهش دهند.
از دیگر موراد راه‌های کنترل تورم میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
قراردادهای بازخرید معکوس در بازار باز و خرید و فروش اوراق بهادار خزانه‌داری
جذب و ذخیره پول بیشتر توسط بانک‌ها با رقابتی کردن سودهای سپرده‌گذاری
به وجود آوردن و تامین امکانات و زیرساخت مناسب برای رشد تولیدات و کسب و کارهای خانگی
ایجاد فضای مناسب برای سرمایه‌گذاری مشارکتی و عمومی با سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی
کاهش برداشت از صندوق ذخیره ارزی
ایجاد بسترهای مناسب برای بازارهای سرمایه و جذب نقدینگی
تورم در ایران
متاسفانه باید گفت ایران در طی سال‌های اخیر در بین کشورهای خاورمیانه بالاترین نرخ تورم را دارد. میانگین نرخ رشد تورم در این منطقه سه درصد است و اغلب کشورهای خاورمیانه با استفاده از انواع سیاست‌های پولی و مالی و صرف درآمدهای نفتی خود در مسیر درست، نرخ تورم بسیار کمی دارند.
اما در ایران به دلیل وابسته بودن سیاست‌های اقتصادی به نفت و اعمال تحریم‌ها، کم شدن درآمدهای نفتی، رشد نقدینگی و رشد بسیار زیاد قیمت ارز در یک دوره کوتاه، وجود نداشتن زیرساخت‌های مناسب برای تولید و افزایش هزینه‌های تولید و سایر عوامل دیگر رشد تورم بسیار زیاد است.
براساس گزارش صندوق بین‌المللی پول ایران در سطح جهانی نیز نرخ بالایی از تورم را دارد. در سال ۲۰۲۲ نرخ تورم در کشور بسیار بالا و از محدوده ۳۰ درصد به ۵۰ درصد رسیده است.
سوالات متداول
تاثیر اولیه تورم چیست؟
تورم باعث کاهش ارزش یک ارز واحد و درنتیجه کاهش قدرت خرید مصرف‌کنندگان می شود.
چه عواملی باعث ایجاد تورم می‌شود؟
سه علت اصلی تورم: تورم تقاضا، تورم هزینه و تورم داخلی
تورم تقاضا به شرایطی گفته می‌شود که محصولات یا خدمات کافی برای پوشش تقاضا تولید نمی‌شود و باعث افزایش قیمت کالا و خدمات می‌شود.
تورم هزینه زمانی که هزینه تولید محصولات و خدمات افزایشی شود و کسبوکارها راهی جز افزایش قیمت کالا و خدمات خود را نداشته باشند.
تورم داخلی زمانی تورم داخلی اتفاق می‌افتد که کارگران برای پوشش دادن افزایش هزینه‌های زندگی، دستمزد بیشتری را از کارفرمایان مطالبه می‌کنند. این امر نیز موجب می‌شود که کسبوکارها برای تامین هزینه‌های خود قیمت محصولات و تولیدات خود را افزایش دهند.
تورم خوب است یا خیر؟
همانطور که تورم زیاد برای اقتصاد مناسب نیست تورم بسیارکم نیز مضر است. تعداد زیادی از اقتصاددانان از تورم کم تا متوسط در سال حمایت می‌کنند.
تورم بسیار بالا به افراد پس‌انداز‌کننده مانند بازنشستگان آسیب وارد می‌کند زیرا قدرت خرید این گروه بسیار پایین می‌آید ولی در مقابل برای افراد تسهیلات گیرنده موقعیتی مناسب به حساب می‌آید.
منبع: بروکر آی تی بی
