معرفی طرح های مسکن دولت ها از ابتدا تاکنون

به گزارش تجارت امروز؛ مسکن و داشتن سرپناه یکی از مهم‌ترین و از نیازهای اولیه بشر است که با گذشت زمان و پیشرفت در حوزه ساخت و ساز رونق بیشتری پیدا کرده است. در این محتوا به معرفی طرح های مسکن از بعد از انقلاب تاکنون خواهیم پرداخت.

بنیاد مسکن انقلاب اسلامی

به منظور  کمک به خانه دارشدنِ طبقات محروم و کمتر برخوردار جامعه تشکیل شد. این بنیاد به عنوان یک تجربه موفق پس از پیروزی انقلاب اسلامی بشمارمی رود . زیرا این نهاد انقلابی از زمان شروع به کار خود در 25 اردیبهشت 1358 تا کنون توانسته گام های بسیار مهمی در جهت خانه دار شدن افراد کم درآمد بویژه در روستاهای کشور بر دارد. به مناسبت 25 اردیبهشت سالروز تشکیل این نهاد در مطلب پیش رو نگاهی گذرا به تاریخچه تشکیل این نهاد انقلابی و عملکرد آن طی چهل ویکسال گذشته داریم .

بنیاد مسکن انقلاب اسلامی  به فرمان امام خمینی در ۲۱ فروردین ۱۳۵۸ تشکیل شد. امام در همین فرمان دستور افتتاح حساب ۱۰۰  را هم صادر کردند. این حساب به منظور پشتیبانی مردم از تشکیل این نهاد انقلابی افتتاح شد. بدین ترتیب زمینه برای آغاز فعالیت رسمی بنیاد مسکن در بیست و پنجم اردیبهشت ماه 1358 با مدیریت احمد عباسی فراهم گردید.

تصویب اساسنامه بنیاد مسکن انقلاب اسلامی

نظور ایجاد انسجام  کاری بیشتر هفت سال بعد از شروع به کار بنیاد مسکن انقلاب اسلامی ، پیگری های مستمر نتیجه داد و اساسنامه بنیاد در بیست ماده در تاریخ هفدهم آذرماه سال ۱۳۶۶ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید. برپایه این اساسنامه مهم‌ترین وظایف این سازمان عبارتند از:
-ارائه طرح های مورد نیاز برای ایجاد مسکن اقشار مستضعف،
-انجام پروژه‌های کارشناسی دربارهٔ زمین های روستایی،
- کمک در جهت تأمین مصالح ساختمانی و ...
بر اساس مواد این اساسنامه عالی‌ترین مرجع تصمیم‌گیری در بنیاد مسکن، شورای مرکزی است که ترکیب آن به صراحت در فرمان آیت‌الله خمینی قید شده‌است و عبارتند از : نماینده رهبری، نماینده دولت (وزیر مسکن وشهرسازی) وسه نفر از مهندسان و کارشناسان ساختمان و شهرسازی به انتخاب دو نفر اول. رئیس بنیاد هم از میان شورای مرکزی انتخاب می شود.

اکنون پس از گذشت چهار دهه  بنیاد مسکن انقلاب اسلامی‌ توانسته است فعالیت های خود را توسط  یک دفتر مرکزی در پایتخت (تهران) و 31 شعبه در مراکز استانها و بیش از 278 شعبه فرعی در سطح شهرستانهای سازمان دهی و گسترش دهد. به علاوه هفت سازمان اجرایی نیز عملاً به منظور انجام مسئولیت ویژه بنیاد مسکن در رابطه با توسعه مسکن در شهرها و روستاها و اقشار کم‌درآمد و بازسازی  مناطق آسیب‌دیده از سوانح عهده‌دار وظایف مربوط می‌باشند.

هدف از تشکیل بنیاد مسکن انقلاب اسلامی چه بود؟

برطبق اساسنامه و قوانین مصوب مجلس شورای اسلامی بنیاد مسکن انقلاب اسلامی‌ هشت هدف عمده ذیل را دنبال می کند: ‌
1-مطالعه و بررسی در زمینه تشخیص و تعیین نیازمندی‌های مسکن محرومان اعم از روستایی و شهری
2- فراهم آوردن موجبات اجرای آن با  مشارکت، همکاری و خودیاری مردم و دستگاههای مختلف
3- تهیه طرح مجتمع‌های زیستی و واحدهای مسکونی ارزان قیمت و اجرای آنها به طور مستقیم یا با مشارکت مردم و همکاری دستگاههای ذیربط در روستاها و شهرها
4- تهیه زمین مورد نیاز طرح‌ها و پروژه‌های بنیاد و آماده سازی آنها
5- کمک در جهت تأمین مصالح ساختمانی کشور از طریق تهیه، تولید و توزیع
6- تهیه طرح‌های‌هادی و اصلاح معابر در روستاها با هماهنگی دستگاههای ذیربط و اجرای آن با مشارکت مردم از محل اعتبارات مصوب واگذاری دولت
7- تهیه و ارایه طرحهای لازم برای بازسازی مناطق آسیب‌دیده در اثر جنگ، سیل، زلزله و سایر سوانح طبیعی و اجرای آنها با مشارکت مردم و هماهنگی با  سازمان‌ها و دستگاههای ذیربط
8- مطالعه و برنامه ریزی و اجرای مصوبه دولت مبنی بر ساخت دو میلیون واحد مسکونی روستایی طی دو برنامه پنج ساله توسعه کشور (ساخت سالانه 200 هزار واحد مسکونی روستایی

صندوق‌های پس انداز مسکن

طرح ساخت سالانه یک میلیون مسکن، بزرگ‌ترین طرحی است که تا کنون در بخش ساخت و ساز از سوی دولت‌های بعد از انقلاب مطرح شده است؛ غیر از طرح‌هایی که دولت‌های پیش از جنگ تحمیلی در بخش مسکن طراحی و به دلیل شرایط خاص سیاسی حاکم بر کشور در آن زمان، به صورت ناقص اجرا کردند، بعد از جنگ تحمیلی در دوره‌هایی که آخوندی و سعیدی کیا وزارت مسکن را در اختیار داشتند، برنامه‌های مسکنی سیاست گذاران بخش مسکن، عمدتاً به سمت تحریک تقاضا از سوی خانوارها با استفاده از صندوق‌های قرض الحسنه تمایل داشتند.

۱۴ مرداد ۱۳۸۲؛ جزئیات طرح فروش متری مسکن

وزارت مسکن و شهرسازی جزئیات طرح فروش متری مسکن را اعلام کرد. در اجرای این طرح شرکت‌های سرمایه‌گذاری مسکن با جذب سرمایه‌های خرد ازجمله سرمایه‌های مردمی و پس‌اندازهای تدریجی، متقاضیان خرید مسکن را به مجاری تولید مسکن از طریق انعقاد قرارداد در بازار انبوه‌سازان مسکن هدایت می‌کنند.

در این طرح با اشاره به شرایط اجرای طرح برای واگذاری طرح‌های مسکونی آمده است: این واحدها پس از تکمیل از طریق انتشار آگهی به وسیله شرکت‌های سرمایه‌گذاری به مردم عرضه خواهد شد و متقاضیان ملزم خواهند بود هنگام خرید قطعی، حداقل ۵۰ درصد قیمت فروش واحدها را با ارائه اوراق سرمایه‌گذاری طرح، تامین کنند. در طرح فروش متری مسکن تاکید شده است ۵۰ درصد باقیمانده بهای واحد مسکونی حتی‌المقدور در اجرای توافق به عمل آمده بین شرکت سرمایه‌گذاری و بانک عامل طرف قرارداد به صورت تسهیلات بلندمدت در اختیار خریدار قرار می‌گیرد.

در بخش دیگری از جزئیات طرح خرید متری مسکن با اشاره به قیمت مندرج در اوراق سرمایه‌گذاری و رابطه آن با قیمت فروش نهایی واحدهای تکمیلی آمده است: شرکت سرمایه‌گذاری در جریان توافق و انعقاد قرارداد با انبوه‌سازان، ابتدا میانگین قیمت تمام‌شده طرح را مشخص می‌کند و سپس از طریق برآورد حجم کل سرمایه‌گذاری مجموع طرح، یک طرح مشترک را تشکیل می‌دهند و میانگین قیمت تمام‌شده و سرمایه لازم برای مترمربع از کل طرح را برآورد می‌کنند. همچنین قیمت مشخص‌شده معادل همان مبلغی خواهد بود که بر روی اوراق سرمایه‌گذاری متری طرح درج و ثبت آن ازسوی سازنده تعهد و ازسوی شرکت بیمه طرف قرارداد، تضمین می‌شود.

ساخت مسکن مهر در دولت دهم 

بزرگ‌ترین طرح مسکنی پس از انقلاب در دولت دهم با طرح مسکن مهر و برنامه ریزی برای ساخت ۲ میلیون و ۲۰۰ هزار واحد مسکونی آغاز و اجرا شد که به دلیل تغییر سیاست‌ها در دولت یازدهم و عدم حمایت عباس آخوندی از طرح مسکن مهر، اجرای آنکه قرار بود دو ساله انجام شود، به درازا کشید و بخشی از آن به دولت سیزدهم منتقل شد.

دولت یازدهم؛ مسکن اجتماعی

آخوندی نیز طرح مسکن اجتماعی را با عنوان حمایت از دهک‌های یک تا ۳ درآمدی جامعه مطرح کرد که به توفیق چندانی دست نیافت و تنها خروجی آن، واگذاری برخی واحدهای مسکن مهر بدون متقاضی در شهرهای کوچک، واحدهای مسکن خیّرساز و چند پروژه محدود میان وزارت راه و شهرسازی، بنیاد مسکن، بنیاد مستضعفان، کمیته امداد، سازمان بهزیستی، سازمان تأمین اجتماعی، وزارت رفاه و دیگر دستگاه‌های خدمات رسان به اقشار مستضعف به نام مسکن اجتماعی بود.

دولت دوازدهم؛ مسکن ملی

محمد اسلامی که پس از استعفای آخوندی به وزارت راه و شهرسازی با شعار تولید مسکن وارد شد، طرح اقدام ملی مسکن یا مسکن ملی را کلید زد که به علت طولانی شدن روند ثبت نام و تأیید افراد مشمول، تعدادی از این واحدها در شهرهای کوچک با دستور رئیس جمهور سابق افتتاح شد؛ به گفته وزیر راه و شهرسازی ۵۳۰ هزار واحد ذیل طرح اقدام ملی مسکن در حال احداث است.

خانه های طرح مسکن ملی چه ویژگی هایی دارند؟

یکی از مهم‌ترین مشکلاتی که در ارتباط با مسکن مهر وجود داشت تعداد زیاد طبقات آن بود که در کنار حاشیه نشینی و عدم وجود امکاناتی مانند حمل و نقل عمومی و امنیت پایین دردسرهایی را برای ساکنان آنها به وجود آورده بود. به همین علت هم دولت در راستای مرتفع کردن این مشکلات در طرح اقدام ملی مسکن در نظر دارد طبقات این ساختمان‌ها را حداکثر تا ۷ طبقه بسازد و تا حد امکان در نزدیکی شهرها و جایی غیر از حاشیه شهرها اقدام به ساخت کند.

البته کیفیت ساخت مسکن‌های طرح ملی وابسته به نظارت بر انبوه‌سازان است که باید در دستور کار دولت قرار بگیرد و نباید از این نکته نیز غافل شد که عدم ساخت خانه در حاشیه شهرها خود موجب افزایش هزینه زمین می‌شود و همین موضوع باعث افزایش واحدهای مسکونی در این طرح خواهد شد.

دولت سیزدهم؛ مسکن زندگی

اخیراً تعدادی از کارشناسان و استادان حوزه و دانشگاه در نامه‌ای به حجت الاسلام رئیسی با تمجید از تلاش وی برای توسعه مسکن خانوارها و همچنین شعار مسکن زندگی (ساخت ۴ میلیون مسکن در دولت سیزدهم) نقطه نظراتی نیز در این خصوص داشته‌اند.

نکاتی که در این نامه به رئیس جمهور یاداور شده، علاوه بر یادآوری ایجاد توانایی خانه دار شدن برای خانواده‌های متوسط، برخی مسائل مغفول مانده در طرح‌های مسکنی دولت‌های پیشین است که مهم‌ترین آن عدم توجه به آمایش سرزمین بوده است.

«ازدحام بی رویه جمعیت در مناطق خاص و کلانشهرها، توأم با تخریب محیط زیست»، «ناسازگاری فضاهای زیست با هویت، فرهنگ و سبک زندگی ایرانی اسلامی و در نتیجه تضعیف بنیان خانواده و کاهش احساس آرامش و سلامت عمومی»، «تصدی گری دولتی و به تبع آن ایجاد بار مالی سنگین بر دوش دولت‌ها و کاهش مشارکت مردم در حل معضل مسکن» و «سوداگری در زمین و مسکن و در نتیجه افزایش فاصله طبقاتی، رشد سکونتگاه‌های غیر رسمی و حاشیه نشینی» از دیگر نکاتی است که کارشناسان در نامه خود به رئیس جمهور متذکر شده‌اند.

فقط یک درصد مساحت کشور مسکن داریم

کارشناسان اقتصادی معتقدند در شرایط فعلی، کل مساحت اشغال شده توسط شهرها و روستاها، حدود یک درصد از پهنه سرزمینی کشور است. این در حالی است که شاخص مؤثر دسترسی به مسکن در ایران به حدود ۹۰ سال رسیده است؛ با توجه به مساحت و وسعت فضاهای زیست پذیر، امکان توسعه افقی شهرها و اجتناب از پیامدهای منفی مرتفع سازی حداقل در کشور ما وجود دارد. کما اینکه بسیاری از کشورهای غربی نیز برخلاف دهه‌های گذشته و ظاهر تبلیغاتی و رسانه‌ای شأن، سال هاست به این سمت قدم برداشته‌اند.

مشاور وزیر راه و شهرسازی دولت یازدهم: هم توان فنی ساخت سالی یک میلیون را داریم و هم تقاضای خانوارها
غلامرضا سلامی کارشناس اقتصادی در گفت وگو با خبرنگار مهر با بیان اینکه از نظر فنی، توانایی‌های کشور در حدی هست که ساخت سالانه یک میلیون واحد مسکونی امکان پذیر باشد، گفت: از نظر تقاضای بالقوه نیز این امکان وجود دارد.

قیمت مسکن سال 1357

به طور متوسط، قیمت هر متر مسکن بین سال های 57 تا 60 بین هزار تا دوهزار تومان بوده است. برای آگاهی از روند بازار، صرف دانستن این قیمت به ما کمکی نخواهد کرد. صرفا این رقم به دلیل وقوع انقلاب و شروع به کار جمهوری اسلامی در آن سال، به عنوان مبدا حرکت شناخته می‌شود.

قیمت مسکن در 40 سال گذشته

در 40 سال گذشته، قیمت مسکن بیش از 3 هزار برابر شده است. بعد از سال 60 و گذر از جنگ و انقلاب، بازار مسکن تحولات بسیاری تا امروز داشته است. به دلیل شروع جنگ در سال 59 ،تورم شدید ناشی از جنگ و نوسازی کشور، تورم قیمتی به مسکن هم رسید.

از اولین دوره های رکود 40 سال گذشته در بازار مسکن می توان به سال 70 اشاره کرد. بعد از آن یک رونق نسبی همراه با افزایش کم قمیت وجود داشته است. سال 76 جهش قیمتی دیگر و ثبات نسبی تا سال 85 را در قیمت مسکن شاهد بودیم.

افزایش سنگین قیمت در سال 85، آغازگر روند صعودی قیمت مسکن در آن سال ها بود. شروع قیمت های میلیونی در بازار مسکن، از سال 85 در ایران اتفاق افتاد. بعد از آن با شیبی ملایم تا سال 87 به مرز دو میلیون و در سال 91 ، قیمت از مرز سه میلیون تومان عبور کرد.

در سال 1386 قیمت مسکن با جهشی بیش از دو برابر نسبت به سال 85 مواجه شد. ساخت پروژه مسکن مهر از همین سال شروع شد. نمی‌توان از تاثیر مسکن مهر بر بازار چشم پوشی کرد. مسکن مهر تاثیر مثبتی بر رونق بازار و قیمت مسکن گذاشت، اما به دلیل تقاضای بالا برای مسکن و کمبود ساخت این مسکن‌ها (عرضه)، نیاز بازار برطرف نشد و این تاثیرات نتوانست ادامه دار باشد.
 
با تحلیل و بررسی نمودار قیمت مسکن در 10سال گذشته، متوجه این نکته می‌شویم که مسکن از اواخر سال 91 وارد رکود طولانی شده است. قیمت مسکن در این بازه سیکل ثابتی نداشته و همواره رو به صعود بوده است.

با تشدید تحریم‌ها در این سال، افزایش شدید قیمت ارز و مسکن اتفاق افتاد. در سال‌های بعدی تاقبل از 95 با توجه به کاهش تورم، قیمت مسکن از حرکت صعودی خود خارج نشد. در سال‌های 92 تا 95 رشد با سرعت کمتری نسبت به دیگر سال‌ها در این دوره بوده است.

در سال 1401، میانگین قیمت مسکن در شهر تهران، نزدیک به 30 میلیون تومان برای هر متر مربع ثبت شده است.
در سال 1401 و تا زمان نگارش این مقاله، میانگین قیمت مسکن شهر تهران؛ در مرز 40 میلیون تومان برای هر متر مربع اعلام شده است. (این قیمت میانگین تمام مناطق شهری می‌باشد)

انتهای مطلب/م.ع