چک چیست؟ معرفی انواع چک و ارکان آن

به گزارش تجارت امروز؛ امروزه استفاده از چک بسیار رواج یافته است. از طرفی قوانین جدیدی برای صدور و دریافت چک وضع شده که عدم آشنایی با این قوانین می تواند برای شما مشکل ساز شود. بنابراین در ادامه با ما همراه باشید تا با انواع چک و قوانین جدید مربوط به چک آشنا شویم.

چک چیست ؟

طبق قانون، چک، نوشته ای است که به واسطه آن، صادر کننده به محلی که پول در آن قرار دارد، مثل بانک، دستور می دهد تا همه یا بخشی از پولی که نزد وی هست را به دارنده چک، بپردازد. برای صدور چک، باید نکاتی را رعایت کرد؛ از جمله اینکه صادر کننده چک، باید، مواردی که در متن چک، قید شده است را، به طور صحیح و بدون قلم خوردگی تکمیل نماید.

مهمترین این موارد، نوشتن مبلغ چک به عدد و حروف، نوشتن تاریخ به حروف و عدد و نوشتن محل صدور چک و امضای چک است. در صورتی که چک، دارای خط خوردگی باشد، می توان در پشت چک، کلمه یا عدد درست را نوشت و با امضا، تایید کرد.

نکته مهم در مورد انواع چک، این است که چک، تنها با امضا معتبر است و درج مهر یا اثر انگشت به جای امضا، قابل قبول نیست. برای همین است که در بانک ها، هنگام ارائه چک، ابتدا، امضا مندرج در چک را با نمونه امضا صاحب حساب، مطابقت می دهند. نکته دیگر این است که صادر کننده در هنگام صدور چک، باید در حساب جاری خود، به اندازه مبلغی که در چک می نویسد، وجه داشته باشد.

چک، باید به محض اینکه به بانک تحویل داده می شود، در صورتی که شامل موارد چک برگشتی نباشد، پرداخت شود. در صورتی که صادر کننده چک، برای پرداخت وجه چک، از طرف بانک شرطی گذاشته باشد، بانک بدون توجه به این شرط، وجه را پرداخت خواهد کرد.

انواع چک بانکی کدامند؟

چک بانکی انواع مختلفی دارد و معمولا به ۵ دسته تقسیم می‌شود. در ادامه به توضیح هرکدام از آن‌ها خواهیم پرداخت:

چک بانکی عادی

چک عادی در واقع همان چک‌هایی هستند که در هنگام باز کردن حساب جاری در بانک، با تقاضای کتبی مشتری در اختیار او قرار داده می‌شود. چک عادی رایج‌ترین انواع چک استفاده شده در ایران است و با استفاده از آن، شخص اجازه می‌دهد تا مبلغ نوشته شده در چک از حسابش برداشت شده یا به حساب فرد دیگری منتقل شود.

فرد صادرکننده چک با استفاده از این قابلیت، مبلغی از حساب جاری خود را در وجه حامل یا شخص گیرنده صادر می‌کند. برای نقد کردن این چک‌ها باید به یکی از شعب بانکی که چک را صادر کرده، مراجعه کنید. برای مثال اگر چک صادر شده از طرف بانک ملی باشد، برای نقد کردن آن باید به یکی از شعب بانک ملی مراجعه کنید.

توجه کنید که در این نوع چک اگر موجودی حساب شخص صاحب چک کافی نباشد، قادر به گرفتن پول خود نخواهید بود و تنها تضمین این گونه از چک‌ها، اعتبار فرد صادرکننده چک است. این موضوع در قانون صدور چک نیز آورده شده است. در این قانون گفته شده که:”… و دارنده آن، تضمینی جز اعتبار صادرکننده آن ندارد.”

چک‌ تاییدشده

از دیگر انواع چک های بانیکی، تایید شده ها هستند. طبق تعریف بند دوم ماده یک قانون صدور چک، چک تایید شده عبارت است از:”چکی که اشخاص عهده بانک‌ها، به حساب جاری خود صادر و توسط بانک محال علیه، پرداخت وجه آن تایید می‌شود”. بنابراین می‌توان گفت، تفاوت این نوع چک با چک عادی در این است که در چک‌های تاییدشده، تضمین پرداخت بیشتری وجود دارد و درواقع به دارنده چک اطمینان داده می‌شود که مبلغ چک حتما نقد خواهد شد.

داشتن این چک به این معنا است که اگر شخص صادرکننده چک قادر به پرداخت مبلغ مندرج نباشد، بانک آن را پرداخت خواهد کرد. برای صدور این نوع چک، بعد از اینکه صاحب حساب چکی را در وجه شخص دیگری نوشت، بانک این مبلغ را از حساب او کسر کرده و در واقع این مبلغ در حساب شخص، مسدود خواهد شد. این کار باعث می‌شود تا چک تایید شده، تضمین بیشتری نسبت به چک عادی داشته باشد؛ چراکه در این نوع چک، بانک تایید می‌کند که به مقدار مندرج در چک، شخص وجه نقد در حساب خود دارد.

چک‌ تضمین شده

از دیگر انواع چک بانکی چک های تضمین شده اند. چک تضمین شده، چکی است که به درخواست مشتری توسط بانک صادر شده و پرداخت وجه آن توسط بانک تضمین می‌شود. برای صدور چک تضمین شده، نیازی نیست که فرد دسته چک داشته باشد؛ بلکه شخص با مراجعه به بانکی که در آن حساب دارد می‌تواند صدور این نوع چک را درخواست کند.

در چک‌های تضمین شده، دریافت وجه برای شخص گیرنده توسط بانک تضمین می‌شود. به این صورت که حتی اگر در حساب فرد صادرکننده چک، مبلغ کافی موجود نباشد، این امکان وجود دارد که چک در تمام شعبه‌های بانک صادرکننده نقد شود. این نوع چک‌ها مسدود یا توقیف نمی‌شوند و حتی در صورت فوت صادرکننده چک، باز هم این نوع چک اعتبار داشته و قابل وصول است.

تفاوت مهم چک تضمین شده با چک تایید شده در این است که در چک تضمین شده، صادرکننده چک خود بانک است. اما در چک‌های تایید شده، شخص صاحب حساب صادرکننده چک خواهد بود.

چک بین بانکی

یکی دیگر از انواع چک، چک بین بانکی است. چک بین بانکی در واقع چکی است که برای بانک‌های دیگر صادر می‌شود. در این نوع چک امکان وصول پول نقد وجود ندارد؛ بلکه بانک صادرکننده، پول را به حساب شخص مورد نظر در بانکی دیگر منتقل خواهد کرد. توجه داشته باشید که صدور این چک در وجه حامل ممنوع بوده و تنها کافی است به بانکی که در آن حساب دارید مراجعه کنید تا چک بانکی شما توسط بانک عامل صادر شود. از این انواع چک معمولا برای خریدها و معاملات بزرگ استفاده می‌شود و نسبت به چک عادی مزایای بیشتری دارد. فراموش نکنید که پرداخت آن از طرف بانک انجام می‌شود.

چک مسافرتی

چک مسافرتی یکی دیگر از انواع چک بانکی است و مسافرانی که می‌خواهند به خارج از کشور سفر کنند، از آن استفاده می‌کنند. استفاده از این نوع چک، جایگزین بسیار مناسبی برای پول نقد است. این نوع چک در تمام تمام شعب بانک صادرکننده قابل پرداخت است. برای استفاه از این چک فرد باید امضای دیگری در بالای چک بزند تا بتواند از آن استفاده کند.

این امضا باید در حضور بانک انجام شود تا بانک بتواند این امضا را با امضای اول فرد تطابق دهد. تنها در صورتی که امضا تایید شود آن مبلغ توسط بانک پرداخت خواهد شد.

چک کیفری

چک کیفری از دیگر انواع چک می‌باشد و چک هایی کیفری نامیده می شوند که دارای شرایط زیر باشند:

• عدم وجود موجودی کافی در حساب صادر کننده چک
• خارج نمودن وجه داخل حسابی که به اعتبار آن چک صادر شده است توسط صادر کننده چکارائه درخواست عدم پرداخت وجه چک به بانک توسط صادرکننده چک بدون اطلاع مراجع قضاییتنظیم نادرست چک توسط صادرکننده چک(مانند خط خوردگی یا عدم تطابق امضای چک با نمونه امضای بانکی)
• صادرکننده چک با اطلاع از این که حساب وی مسدود است، اقدام به صدور چک نماید.
• فردی که این نوع چک را دارد می تواند به دادسرا مراجعه نماید و پس از تنظیم شکایت کیفری قادر به ارائه درخواست دریافت وجه نقد و خسارت خود می‌باشد. فردی که چک بلامحل را صادر نموده است، به عنوان متهم در دادگاه حاضر می شود.

مشخصات چک‌های جدید

پس از بررسی انواع چک به معرفی مشخصات چک های جدید می پردازیم. طبق قانون جدید چک، چک‌های جدیدی با هدف اعتباربخشی به چک صادر شده‌اند. مشخصات چک‌های جدید صادر شده به شرح زیر است:

• ظاهر این چک‌ها بنفش رنگ است.
• در چک‌های جدید، شناسه یکتای ۱۶ رقمی در سمت چپ و بالای هربرگه چک دیده می‌شود.
• بر روی هر برگ چک جدید، بارکد وجود دارد.
• بر روی چک‌های جدید این عبارت درج شده است:”کارسازی این چک منوط به ثبت صدور، دریافت و انتقال آن در سامانه صیاد است”.
• صادرکننده چک باید اطلاعات چک را از طریق ابزارهایی مانند برنامه‌های کاربردی پرداخت عمومی، همراه بانک، اینترنت بانک و سایر درگاه‌های بانکی در سامانه صیاد ثبت کند.
• دریافت‌کننده نیز باید نسبت به بررسی اطلاعات چک ثبت‌شده به نام او و تایید آن‌ها با ابزارهای گفته شده، اقدام کند.
• در قانون جدید، صدور چک در وجه حامل ممنوع اعلام شده و چک حتما باید در وجه ذی‌نفع مشخص صادر و ثبت انتقال چک در سامانه، جایگزین پشت‌نویسی شده است.

چک در وجه حامل چیست؟

احتمالا تاکنون عبارت چک در وجه حامل را شنیده‌اید! با اینکه اینگونه چک ها جز انواع چک به حساب نمی آیند اما این موضوع بسیار مهم است. اگر چک بانکی در وجه حامل نوشته شده باشد، هر فردی که چک را در دست داشته و در واقع حامل چک باشد، می‌تواند به بانک مراجعه کرده و چک را نقد کند. البته طبق قانون جدید که از تاریخ ۱۳۹۹/۱۰/۲۰ تصویب و به اجرا درآمده، صدور چک در وجه حامل در دسته چک‌های جدید ممنوع اعلام شده است و چک حتما باید در وجه ذی‌نفع مشخصی صادر شود.

چک برگشتی چیست؟

گاهی اوقات ممکن است چک شما وصول نشده و یا به عبارتی، چک به صورت بلامحل صادر شده باشد. در صورتی که مبلغ کافی برای وصول چک در حساب شخص صادرکننده چک وجود نداشته باشد، چک در بانک برگشت می‌خورد و در اصطلاح به آن چک برگشتی گفته می‌شود.

محدودیت‌های دارندگان چک برگشتی

در قانون جدید چک، بعد از ثبت چک برگشتی در سامانه یکپارچه بانک مرکزی، این سامانه به صورت آنلاین به تمام بانک‌ها و موسسات اعتباری اطلاع می‌دهد. بعد از گذشت ۲۴ ساعت، تمام بانک‌ها تا زمان رفع سوء اثر چک برگشتی، محدودیت‌های زیر را برای صاحب چک برگشتی در نظر خواهند گرفت:

• فرد صاحب چک برگشتی تا مدت رفع سوء اثر چک برگشتی خود نمی‌تواند هیچ‌گونه حساب جدید بانکی باز کند، همچنین حق صدور المثنی، تمدید تاریخ اعتبار کارت و تسهیلات را نخواهد داشت.
• هیچ‌گونه تسهیلات بانکی و یا ضمانت‌نامه ارزی و ریالی به فرد دارای چک برگشتی، تا زمان رفع سوء اثر تعلق نخواهد گرفت.
• وجوه موجود در تمام حساب‌ها و کارت‌های بانکی فرد صادرکننده چک، به میزان کسری مبلغ چک و به میزان اعلامی از طرف بانک مرکزی مسدود خواهد شد.
• فرد دارای چک برگشتی، تا زمان رفع سوء اثر، قادر به گشایش اعتبار اسنادی ارزی یا ریالی نخواهد بود.

ارکان چک

در قسمت های قبل، در خصوص چک و اینکه انواع چک چیست و اعتبار هریک از انواع آن، چگونه است، توضیح دادیم. مطابق قانون چک، هر چک ارکانی دارد و برای صادر کردن هر ورق چک، باید سه رکن مهم وجود داشته باشند. بنابراین، ارکان چک، عبارتند از :

• صادر کننده چک: اولین رکن از ارکان چک، صادر کننده چک است. در واقع، او شخصی است که صاحب حساب است و ورق چک را تکمیل و امضا می کند.
• دارنده چک: دومین رکن از ارکان چک، دارنده چک است. دارنده، کسی است که چک برای او صادر شده است. چک، می تواند در وجه شخص معین، به حواله کرد یا در وجه حامل صادر شود، همچنین کسی که چک با پشت نویسی یا وراثت، به او منتقل شده است هم، دارنده چک محسوب می شود. طبق قانون، تنها، دارنده چک، می تواند اقدام به شکایت کیفری از چک برگشتی کند.
• مُحال علیه چک: سومین رکن از ارکان چک، محال علیه است. در اسناد تجاری، محل به معنای پول است. چک بی محل، یعنی چکی که پول در حساب آن، وجود ندارد. محال علیه، به معنی محلی است که پول یا اعتبار چک، در آنجا وجود دارد و نگهداری می شود. محال علیه در چک، صرفا بانک است.

در پایان، ذکر این نکته ضروری است که با اجباری شدن ثبت چک در سامانه صیاد، پیش بینی می شود که آمار صدور چک برگشتی، به میزان قابل توجهی کاهش یابد؛ البته این امر، منوط به آشنایی با نحوه ثبت چک در سامانه صیاد و پیروی از مقررات مربوط به آن از سوی تمامی فعالان حوزه چک می باشد.

سوالات متداول

چک چیست و چه کاربردی دارد؟

چک یکی از مهم ترین ابزارهای مالی تجاری است که برای پرداخت وجه استفاده می شود که برای آشنایی با چک و نکات قانونی آن می توانید مقاله را مطالعه نمایید .

انواع چک های موجود در کشور کدامند؟

مهم ترین انواع چک شامل چک عادی چک تایید و تضمین شده چک رمزدار بین بانکی و موارد دیگر است که در مقاله به توضیح موارد مذکور پرداخته شده است .

ارکان چک کدامند ؟

ارکان چک صادر شده شامل صادر کننده چک دارنده چک و محال علیه است که هر یک از موراد مذکور در مقاله به صورت مفصل توضیح داده شده است.

انتهای مطلب/م.ع