آموزش خلاصه نویسی با این 9 روش اصولی + نکات مهم

به گزارش تجارت امروز؛ خلاصه نویسی یکی از مهارت‌های کلیدی است که به ویژه برای دانش‌آموزان، دانشجویان و هر کسی که علاقه‌مند به مطالعه است، بسیار مفید و ضروری است. وقتی شما مجبورید حجم زیادی از اطلاعات را در زمان کوتاه یاد بگیرید، مهارت خلاصه نویسی به شما کمک می‌کند تا فقط نکات مهم را یاد بگیرید و زمان بیشتری برای مرور و یادآوری مطالب داشته باشید. در این مطلب، با اصول و روش‌های خلاصه نویسی آشنا خواهید شد تا بتوانید مطالعه‌تان را به سطحی جدید برسانید.

روش های خلاصه نویسی

۱. روش پنج W و یک H (5W1H)

این روش برای خلاصه‌نویسی متونی که درباره‌ی افراد یا وقایع خاصی نوشته شده‌اند بسیار مناسب است، به‌ویژه در متونی که شخصیت‌محور هستند (مثل درس تاریخ یا داستان‌ها). در این روش با پرسیدن شش سوال زیر، روند اتفاقات را مشخص می‌کنیم:

• چه کسی؟ (Who): شخصیت‌های اصلی یا کسانی که در متن ذکر شده‌اند.
• چه چیزی؟ (What): اقدامات یا وقایعی که در متن مطرح شده‌اند.
• چه زمانی؟ (When): زمان وقوع رویدادها.
• چه مکانی؟ (Where): مکان‌هایی که در متن به آن اشاره شده است.
• چرا؟ (Why): دلایل و انگیزه‌های پشت اتفاقات.
• چطور؟ (How): نحوه یا فرآیند وقوع این رویدادها.

مثال: در خلاصه‌نویسی یک مقاله تاریخی درباره‌ی جنگ جهانی دوم، شما می‌توانید ابتدا شخصیت‌های اصلی، زمان و مکان جنگ، دلایل وقوع آن، و فرآیندهای مهم آن را مشخص کنید.

۲. روش SWBST (Somebody Wanted But So Then)

این روش برای خلاصه‌نویسی داستان‌ها و روایت‌های متنی مناسب است. SWBST به معنای “شخصی می‌خواست، اما پس از آن …” است و به شما کمک می‌کند که متن را به‌صورت داستانی خلاصه کنید. این روش می‌تواند به‌ویژه برای کودکان یا داستان‌های ساده کاربردی باشد.

مراحل این روش عبارتند از:

• S (Somebody): معرفی شخصیت اصلی داستان.
• W (Wanted): هدف یا خواسته‌ی شخصیت اصلی.
• B (But): چالش یا مشکلی که شخصیت با آن مواجه می‌شود.
• S (So): راه‌حل‌هایی که شخصیت اصلی برای حل مشکل پیشنهاد می‌دهد.
• T (Then): نتیجه‌گیری یا پایان داستان و چگونگی حل مشکل.

مثال:

• S: “جان” یک کودک است که می‌خواهد توپ خود را پیدا کند.
• W: او برای پیدا کردن توپ به حیاط می‌رود.
• B: توپ در حیاط گم شده است.
• S: جان از دوستانش کمک می‌خواهد.
• T: دوستانش توپ را پیدا می‌کنند و جان خوشحال می‌شود.

۳. روش SAAC (State, Assign, Action, Complete)

این روش برای خلاصه‌نویسی متون مختلف از جمله مقالات علمی، سخنرانی‌ها یا حتی داستان‌ها مناسب است. SAAC به شما کمک می‌کند که داده‌ها را به‌صورت مختصر و مؤثر جمع‌آوری کنید. این روش شامل چهار مرحله است:

• State (عنوان): عنوان مقاله یا موضوع اصلی.
• Assign (تخصیص): معرفی نویسنده یا شخصیت‌های اصلی.
• Action (اقدام): شرح اقداماتی که در متن آمده‌اند یا شواهد و نکات اصلی.
• Complete (نتیجه‌گیری): نتیجه‌گیری نهایی از اقدامات انجام شده.

مثال:

• State: “آموزش در قرون وسطی”
• Assign: نویسنده مقاله به بررسی سیستم‌های آموزشی در اروپا پرداخته است.
• Action: به بررسی مدارس دینی و تأثیرات آنها بر آموزش عمومی پرداخته شده است.
• Complete: نتیجه‌گیری می‌شود که مدارس مذهبی نقشی کلیدی در گسترش آموزش داشته‌اند.

۴. روش FTF (First, Then, Finally)

این روش برای متونی که رویدادهایی با ترتیب زمانی مشخص دارند بسیار مفید است. FTF به شما کمک می‌کند که وقایع را به ترتیب زمانی به‌طور واضح و ساده خلاصه کنید. مراحل این روش به شرح زیر است:

• First (ابتدا): چه چیزی اتفاق افتاد؟ در این مرحله، شما به شرح جزئیات اولیه (زمان، مکان، شخصیت‌ها) می‌پردازید.
• Then (سپس): چه رویدادهایی بعد از آن به وقوع پیوسته‌اند؟
• Finally (در نهایت): نتیجه یا پایان کار چیست؟

مثال:

• First: “در سال ۱۹۱۴ جنگ جهانی اول آغاز شد.”
• Then: “نبردهای مهم در جبهه‌های مختلف آغاز گردید.”
• Finally: “جنگ به پایان رسید و پیمان صلح ورسای امضا شد.”

۵. روش GMG (Give Me the Gist)

این روش خلاصه‌نویسی به‌ویژه برای متونی که نیاز به تحلیل سریع دارند کاربرد دارد. در این روش، تنها به اصل مطلب توجه می‌شود و جزئیات اضافی حذف می‌شوند. GMG به شما کمک می‌کند تا نکات کلیدی و اصلی یک متن را به‌صورت سریع و بدون جزئیات زائد به‌خاطر بسپارید. این روش برای دروس علمی و ریاضی یا متونی که نیاز به استدلال‌های منطقی دارند بسیار مناسب است.

چطور استفاده کنید؟

• شما باید تنها به اصل مطلب و نتیجه‌گیری‌ها توجه کنید و از شرح جزئیات بی‌اهمیت خودداری کنید.

مثال: در یک فرمول ریاضی، شما تنها نتیجه نهایی فرمول را به یاد می‌آورید بدون اینکه وارد جزئیات نحوه‌ی رسیدن به آن شوید.

۶. روش تماتیک (Thematic Method)

در این روش، به جای تمرکز روی جزئیات، شما بر روی مفاهیم و موضوعات اصلی متن تمرکز می‌کنید. برای مثال، در متنی که درباره یک رویداد تاریخی است، می‌توانید محورهای اصلی مثل علل، پیامدها، شخصیت‌ها و تاثیرات اجتماعی را استخراج کرده و از آن‌ها برای ساخت یک خلاصه استفاده کنید. این روش برای متونی که چندین لایه مفهومی دارند، بسیار مفید است.

مثال:
اگر در حال خلاصه‌نویسی یک مقاله فلسفی هستید، به جای جزئیات نظریات، می‌توانید بر روی مفاهیم کلیدی مثل «آزادی»، «آگاهی» یا «اراده» تمرکز کنید و نشان دهید که این مفاهیم در طول مقاله چطور مطرح و بررسی شده‌اند.

۷. روش PQR (Preview, Question, Read)

این روش بیشتر برای پیش‌خوانی و درک بهتر متون علمی و تحقیقاتی استفاده می‌شود. در این روش ابتدا بخش‌های کلیدی مقاله یا کتاب را می‌خوانید (Preview)، سپس سوالات خود را بر اساس مطالب آن بخش‌ها مطرح می‌کنید (Question)، و در نهایت، هنگام مطالعه دقیق‌تر به دنبال جواب‌های این سوالات می‌گردید (Read). این روش کمک می‌کند که تمرکز بیشتری روی مطالب مهم داشته باشید و در هنگام یادگیری، سوالات مهم‌تر را پیدا کنید.

مثال:

• Preview: اول عناوین، زیرعنوان‌ها و جملات کلیدی را مرور می‌کنید.
• Question: سپس از خود می‌پرسید که این بخش به چه سوالاتی پاسخ می‌دهد.
• Read: در نهایت، وقتی متن را به‌طور کامل می‌خوانید، به‌دنبال پاسخ سوالات خود می‌گردید.

۸. روش SQ3R (Survey, Question, Read, Recite, Review)

این روش هم مشابه روش PQR است، اما با مراحل اضافی که به درک عمیق‌تر مطلب کمک می‌کند. مراحل این روش به شرح زیر است:

1. Survey: ابتدا از کلیات مطلب مطلع شوید؛ عناوین، بخش‌ها و جملات اصلی را مرور کنید.
2. Question: سوالاتی بر اساس آنچه که تا اینجا خوانده‌اید، مطرح کنید.
3. Read: متن را با دقت بخوانید و به دنبال جواب سوالات خود باشید.
4. Recite: بعد از خواندن هر بخش، آنچه را که یاد گرفته‌اید، بدون نگاه کردن به متن دوباره برای خود بازگو کنید.
5. Review: در پایان، دوباره کل مطالب را مرور کنید و نکات مهم را مرور کنید.

این روش به ویژه برای مطالعات پیچیده و دروسی که نیاز به حفظ مطالب دارند بسیار مناسب است.

۹. روش نکته‌برداری (Note-taking)

در این روش، شما به‌طور مداوم نکات کلیدی را از متن استخراج می‌کنید. در اینجا می‌توان از روش‌هایی مثل نکته‌برداری خطی یا نقشه ذهنی (Mind Mapping) استفاده کرد. این روش برای متون پیچیده و برای افرادی که تمایل دارند اطلاعات را به صورت بصری درک کنند، مفید است. در نقشه ذهنی، اطلاعات به‌صورت ساختاریافته و تصویری ترسیم می‌شود.

مثال:
در یک درس شیمی، می‌توانید با رسم یک نقشه ذهنی، رابطه میان عناصر، واکنش‌های شیمیایی و قوانین مختلف را نشان دهید.

مراحل و اصول خلاصه نویسی

1. خواندن دقیق متن: اولین قدم در خلاصه نویسی، خواندن کامل و دقیق متن است. در این مرحله باید توجه داشته باشید که نکات اصلی و کلیدی را شناسایی کنید و به جزئیات مهم‌تر بپردازید. اگر متن زیاد طولانی است، می‌توانید بخش‌های مهم را هایلایت کنید.
2. شناسایی ایده‌های اصلی: پس از خواندن متن، باید ایده‌های اصلی و موضوعات کلیدی را شناسایی کنید. این ایده‌ها معمولاً در عنوان‌ها، سرفصل‌ها یا جملات ابتدایی و انتهایی هر بخش ذکر می‌شوند.
3. حذف جزئیات اضافی: در خلاصه نویسی، لازم است از جزئیات فرعی و توضیحات غیر ضروری پرهیز کنید. فقط اطلاعاتی را نگه دارید که به درک کلی موضوع کمک می‌کنند.
4. استفاده از کلمات ساده و مختصر: هنگام نوشتن خلاصه، سعی کنید از زبان ساده و جملات کوتاه استفاده کنید. هدف این است که اطلاعات به صورت واضح و قابل فهم بیان شود.
5. ساختار منطقی: خلاصه باید از یک ساختار منطقی پیروی کند. می‌توانید ابتدا یک نمای کلی از موضوع بنویسید، سپس به جزییات و شواهد پرداخته و در نهایت نتیجه‌گیری کنید.
6. بازنگری و ویرایش: پس از نوشتن خلاصه، آن را دوباره بخوانید و مطمئن شوید که تمامی نکات اصلی را پوشش داده‌اید. همچنین، از حذف کلمات اضافی و تکراری اطمینان حاصل کنید.

نکات مهم در خلاصه نویسی

• خنثی و بی‌طرف باشید: هنگام خلاصه نویسی، نباید نظر شخصی خود را وارد کنید. فقط اطلاعات موجود در متن را به‌طور دقیق و بی‌طرف بازنویسی کنید.
• شفاف و روشن بنویسید: جملات باید به گونه‌ای نوشته شوند که برای هر کسی که متن اصلی را نخوانده است، مفهومی واضح داشته باشد.
• تمرکز بر نکات کلیدی: همیشه به سراغ نکات اصلی و مفاهیم کلیدی بروید. به عبارت دیگر، مطلب خود را با حداقل کلمات و حداکثر اطلاعات بیان کنید.
• استفاده از نمودار و نقشه ذهنی: برای درک بهتر مطالب پیچیده، می‌توانید از ابزارهای بصری مانند نقشه ذهنی و نمودارها برای دسته‌بندی و خلاصه سازی استفاده کنید.

کلام آخر

انتهای مطلب/ن.پ