همه چیز درباره قرارداد کار؛ از تعریف تا انواع و نحوه تنظیم

قرارداد کار یکی از اساسی‌ترین ارکان روابط شغلی بین کارگر و کارفرماست که نه‌تنها چارچوب مسئولیت‌ها و حقوق طرفین را مشخص می‌کند، بلکه از بروز بسیاری از اختلافات قانونی جلوگیری می‌نماید. اگر می‌خواهید با خیالی آسوده وارد یک همکاری شغلی شوید یا از حق‌ و حقوق خود به‌عنوان کارگر یا کارفرما به‌درستی دفاع کنید، آشنایی با ماهیت قرارداد، انواع قرارداد، شرایط صحت و قوانین مربوط به قرارداد کار امری ضروری است. در این مطلب تجارت امروز، شما را با مهم‌ترین نکات مربوط به قرارداد معتبر آشنا می‌کنیم.

قرارداد کار چیست؟

طبق ماده ۷ قانون کار، قرارداد کار عبارت است از قرارداد کتبی یا شفاهی که به‌موجب آن کارگر در قبال دریافت حق‌السعی کاری را برای مدت موقت یا مدت غیرموقت برای کارفرما انجام می‌دهد. حالا قرارداد کار بین چه کسانی بسته می شود؟ کارگر و کارفما که در ادامه به تعریف این دو می پردازیم:

تعریف کارگر و کارفرما

طبق ماده ۲ قانون کار، کارگر کسی است که به هر عنوان در قبال دریافت حق‌السعی اعم از مزد، حقوق، سهم سود و سایر مزایا به درخواست کارفرما کار می‌کند.

در ماده ۳ قانون کار، کارفرما شخصی است حقیقی یا حقوقی که کارگر به درخواست و به‌ حساب او در مقابل حق‌السعی کار می‌کند. مدیران و مسئولان و به طور عموم همهٔ کسانی که عهده‌دار اداره کارگر هستند، نماینده کارفرما محسوب می‌شوند و کارفرما مسئول همهٔ تعهداتی است که نمایندگان مذکور در قبال کارگر به عهده می‌گیرند.

انواع قرارداد کار

در قانون کار جمهوری اسلامی ایران، قرارداد کار بسته به مدت، نوع کار، نحوه پرداخت و محل انجام وظایف به اشکال مختلفی دسته‌بندی می‌شود. در ادامه، انواع اصلی قراردادهای کاری به‌همراه توضیح هر یک آورده شده است.

۱. قرارداد کار دائم

در قرارداد کار دائم، تنها زمان شروع کار ثبت می‌شود و هیچ تاریخ مشخصی برای اتمام کار تعیین نخواهد شد. قرارداد کار دائم به علت مدت زمان دائمی و نامحدود، بهترین و مطمئن‌ترین نوع قرارداد کاری محسوب می‌شود.

در واقع در قراردادهای غیرموقت برخلاف قرارداد موقت، کارفرما برای اخراج کارگر باید تشریفات قانونی را به‌طور کامل انجام دهد. همین نکته باعث شده است که بیشتر کارفرمایان، از انعقاد قرارداد کار دائم خودداری کنند و بیشتر آن‌ها به تنظیم قرارداد موقت تمایل داشته ‌باشند.

نکته مهم:

بر‌اساس تبصره ۲ ماده ۷ قانون کار، اگر در مشاغلی با ماهیت مستمر، مدت زمان قرارداد مشخص نشده باشد، آن قرارداد به‌عنوان «قرارداد دائم» محسوب می‌شود.

یکی از مزایای قابل توجه قراردادهای دائم این است که کارفرما تنها در صورت وجود دلایل موجه و قانونی می‌تواند نسبت به اخراج کارگر اقدام کند و امکان فسخ یک‌طرفه بدون دلیل وجود ندارد.

۲. قرارداد کار موقت

قرارداد کار موقت، یکی از متداول‌ترین انواع قرارداد کار است که بین کارفرما و کارگر تنظیم می‌شود. در قرارداد کار موقت، محدودیت زمانی وجود دارد و بر اساس آن کارگر تنها در همان محدوده زمانی به کار خود ادامه خواهد داد. در این نوع قرارداد، کارفرما باید حقوق و مزایا کارگر را بر اساس قانون کار، به او ارائه دهد. همچنین تا پایان زمان قرارداد، امکان اخراج کارگر نیز وجود نخواهد داشت.

نکته مهم:

طبق ماده ۲۵ قانون کار، قراردادهای کار که برای مدت موقت و یا برای انجام کار معین منعقد شده باشد، هیچ‌یک از طرفین به‌تنهایی حق فسخ آن را ندارد.

۳. قرارداد کار معین

در این نوع قرارداد، کارگر متعهد می‌شود که برای انجام کاری مشخص مثل پروژه آسفالت کردن خیابان، دستمزدی را دریافت کند. این قرارداد پس از اتمام پروژه، خاتمه پیدا می‌کند. به قرارداد کاری که برای انجام کاری مشخص انجام می‌شود، قرارداد کار معین می‌‌‌گویند. در قرارداد معین امکان فسخ یک طرفه قرارداد وجود ندارد، اما تمام شدن پروژه به معنای خاتمه قرارداد محسوب می‌شود.

۴. قرارداد کار ساعتی

قرارداد کار ساعتی در قانون کار به رسمیت شناخته می‌شود. این نوع قرارداد، معمولاً برای مشاغلی تنظیم می‌شود که کارگر به‌صورت دائمی و تمام وقت در محل کار حضور ندارد. در قرارداد ساعتی، حقوق کارمند یا کارگر، طبق ساعاتی که در محل کار فعالیت داشته، مشخص می‌شود.

نکته مهم:

بر‌اساس بند الف ماده ۳۷ قانون کار، اگر به موجب قرارداد یا عرف کارگاه، دستمزد به‌صورت روزانه یا ساعتی تعیین شده باشد، پرداخت آن باید در پایان روز، هفته یا پانزده روز یک‌بار نسبت به ساعات و روزهای کارکرد، انجام شود.

۵. قرارداد کار پاره‌وقت

در قرارداد پاره‌وقت، کارگر یا کارمند ساعات کاری کمتری نسبت به حالت تمام‌وقت (۴۴ ساعت در هفته) دارد. ممکن است به‌صورت روزانه چند ساعت یا چند روز در هفته کار کند.

• حقوق و مزایا نسبت به ساعت کار محاسبه می‌شود.
• مزایای بیمه و سنوات نیز بر همین اساس محاسبه خواهد شد.

پاره‌وقت بودن می‌تواند در قالب قرارداد موقت، معین یا حتی دائم باشد. برای اطلاع بیشتر از این نوع قرارداد این مطلب قرارداد پاره وقت را بخوانید.

۶. قرارداد کار تمام‌وقت

در این نوع قرارداد، کارگر طبق قانون موظف به انجام ۴۴ ساعت کار در هفته (مثلاً ۸ ساعت در روز و ۵.۵ روز در هفته) است.

• این مدل قرارداد اغلب در ساختارهای رسمی، سازمانی و دولتی رایج است.
• تمامی مزایای قانونی به‌صورت کامل محاسبه می‌شود.

تمام‌وقت بودن، نوع قرارداد نیست؛ بلکه نحوه همکاری در چارچوب یکی از قراردادهای فوق است.

۷. قرارداد کارآموزی

از دیگر انواع قرارداد کار به قرارداد کارآموزی می‌توان اشاره کرد. در این قرارداد، شخص موظف است برای کسب مهارت بیشتر، فعالیت‌هایی را مرتبط با شغل خود انجام دهد و علاوه بر یادگیری مهارت، به‌صورت آکادمیک هم آموزش‌های لازم را کسب کند. در قرارداد کارآموزی، کارفرما موظف است کارآموز را برای کسب مهارت همراهی کند. کارآموز هم موظف است، فعالیت‌های لازم را تحت نظارت کارفرما به طور کامل انجام دهد.

۸. قرارداد دورکاری

قرارداد دورکاری نوعی از قرارداد است که کارفرما از بین متقاضیان جویای شغل یک شخص را براساس مهارت‌هایش انتخاب می‌کند و یک قرارداد بین کارگر و کارفرما منعقد می‌شود. طبق این قرارداد کاری، شخص مورد نظر بدون حضور در محل کار و بر مبنای تخصصی که دارد، وظایفی که به او محول می‌شود را انجام می‌دهد.

بهترین قرارداد بین کارگر و کارفرما چه ویژگی‌هایی دارد؟

بهترین قرارداد بین کارگر و کارفرما باید شامل محتوای زیر باشد که براساس ماده ۱۰ قانون کار تعیین شده و به شرح زیر است:

• نوع کار یا حرفه یا وظیفه‌ای که کارگر باید به آن اشتغال یابد.
• حقوق یا مزد مبنا و لواحق آن.
• ساعت کار، تعطیلات، مرخصی‌ها.
• محل انجام کار.
• تاریخ انعقاد قرارداد.
• مدت قرارداد، چنانچه کار برای مدت معین باشد.
• موارد دیگری که عرف یا عادت شغل یا محل، ایجاب کند.

در مواردی که قرارداد کار کتبی باشد، قرارداد در چهار نسخه تنظیم می‌شود که یک نسخه از آن به اداره کار محل، یک نسخه نزد کارگر و‌ یک نسخه نزد کارفرما و نسخه دیگر در اختیار شورای اسلامی کار و در کارگاه‌های فاقد شورا در اختیار نماینده کارگر قرار می‌گیرد. مواردی که در ماده ۱۰ قانون کار خواندیم، باید در متن قرارداد کار نوشته شود و به طور کلی قرارداد به گونه‌ای تنظیم شود که برای دو طرف قرارداد در آینده مشکلات قانونی پیش نیاید.

قوانین قرارداد کار

نوشتن قرارداد کار ریزه‌کاری و جزئیات قانونی زیادی دارد و باید از نظر قوانین بررسی شده و بر‌اساس ماده ۹ قانون کار باشد که به شرح زیر است.

۱. مشروعیت مورد قرارداد

یکی از موارد مهم و اساسی در قرارداد کار، مشروعیت است. یعنی موضوع قرارداد از نظر شرعی و قانونی مطابق با قوانین کشور باشد. برای مثال در کشور ما مواردی مانند فروش مشروبات الکلی، قمار و فروش مواد غذایی تاریخ‌گذشته مشروعیت ندارد و قراردادی که شامل این شرایط باشد، باطل است.

۲. معین بودن موضوع قرارداد

مشخص‌ بودن و معین بودن موضوع قرارداد کار یعنی اینکه دقیقاً موضوع همان کاری باشد که شخص باید انجام دهد و در قبال آن حقوق اداره کار دریافت کند. قرارداد باید کاملاً شفاف و واضح درباره شرح وظایفی باشد که کارگر باید انجام دهد. برای مثال فرض کنید که شخصی در چند زمینه مختلف مهارت دارد؛ هم مدرس است و هم حسابدار. باید دقیق مشخص شود که برای سمت شغلی حسابدار استخدام شده یا سمت شغلی مدرس که در آینده از بروز اختلاف جلوگیری شود.

۳. عدم ممنوعیت قانونی و شرعی طرفین

نکته دیگری که در قوانین قرارداد کار اهمیت دارد، عدم ممنوعیت قانونی و شرعی طرفین، در تصرف اموال یا انجام کار موردنظر است که می‌توانیم آن را به‌عنوان اهلیت طرفین قرارداد هم در نظر بگیریم که در ادامه توضیح می‌دهیم.

۴. اهلیت طرفین قرارداد

منظور از اهلیت به این معنی است که کارفرما برای پرداخت حقوق و دستمزد و مزایا به کارگر مشکلی از نظر قانونی نداشته باشد. همچنین کارگر هم برای انجام کار محدودیت نداشته باشد؛ مثلاً به بلوغ عقلی لازم رسیده باشد.

نحوه تنظیم قرارداد کار

تا الان تمام نکات اصلی برای نوشتن قرارداد را یاد گرفتیم. حالا نحوه تنظیم قرارداد کار چگونه است؟ چه مواردی در آن بنویسیم؟ الان برایتان توضیح می‌دهیم. اول‌ از همه برای ‌آنکه قراردادی که می‌نویسد از نظر قانونی صحت داشته باشد، لطفاً چهار مورد بالا را در نظر بگیرید و بعد هم نکات مهم قراردادکار که در ادامه آورده‌ایم را فراموش نکنید.

ویژگی‌ های قرارداد کار

بستن قرارداد همکاری، جزئیات بسیاری مانند رعایت قوانین قرارداد کار و رعایت نکات حقوقی قرارداد کار دارد که در این مطلب توضیح دادیم. در این قسمت قصد داریم تنها ویژگی‌ های قراردادکار که ضروری هستند را نام ببریم.

• شغل عنوان شده در قراردادکار باید مشروعیت داشته باشد و در چارچوب قوانین کشور باشد.
• قراردادی که بین کارگر و کارفرما منعقد می‌شود باید در قالب فرم مخصوص وزارت کار و رفاه و تعاون باشد.
• موضوع قرارداد باید شفاف در قرارداد ذکر شود و نوع قرارداد کاملاً واضح و مشخص باشد.
• در همهٔ بندهای قرارداد باید کاملاً شفاف و واضح توضیحات لازم ارائه شده باشد و مبهم نباشد.
• کسانی که با عنوان شغلی کارگر شاغل می‌شوند، نباید ممنوعیت قانونی و شرعی برای انجام کار داشته باشند.
• بندهای قرارداد کاملاً مطابق با قانون تعیین شده توسط اداره کار تکمیل شود.

آیا تنظیم انواع قرارداد کار برای همه فعالیت‌ها ضروری است؟

تنظیم انواع قرارداد کار باعث می‌شود که طرفین، یعنی کارگر و کارفرما به‌طور کامل نسبت به وظایف یکدیگر آگاهی لازم را پیدا کنند و به‌صورت حقوقی و قانونی، وظایف و تعهدات ذکر شده در قرارداد را به‌طور کامل انجام دهند. عقد قرارداد به شما کمک می‌کند که در صورت لزوم و در صورت عدم انجام تعهدات، به‌صورت قانونی شخص مقابل را ملزم به انجام تعهدات خویش کنید. به همین دلیل توصیه می‌شود پیش از امضاء انواع قرارداد کار، همه جوانب را در نظر بگیرید که از بروز هرگونه مشکل پیشگیری کرده باشید.

نکته مهم:

بهتر است قرارداد در دو نسخه تنظیم شود و یک نسخه از آن در اختیار کارگر و دیگری در اختیار کارفرما قرار گیرد.

شرایط اتمام قرارداد کار

در قراردادهای موقت که مدت زمان مشخصی دارد و کارگر و کارفرما از پایان قرارداد آگاه هستند و بعد از اتمام پروژه، شرایط خاتمه قرارداد کار ایجاد می‌شود، اتمام کار مشخص است. اما به صورت کلی هیچ از یک از طرفین قرارداد نمی‌توانند یک طرفه قرارداد کاری را فسخ کنند. مگر در مواردی مانند فوت کارگر، تغییر شغل کارفرما، استعفای کارگر، بازنشستگی یا از کار افتادگی کارگر که قرارداد به پایان می‌رسد.

تعلیق قرارداد کاری چیست و چه تفاوتی با خاتمه قرارداد دارد؟

در صورتی که یکی از طرفین، به‌صورت موقت قادر به انجام تعهدات خود نباشد، قرارداد موقتاً به‌حالت تعلیق درمی‌آیند و پس از حل مشکل، با در نظر گرفتن موارد جانبی مثل افزایش حقوق، قرارداد کاری ادامه پیدا می‌کند.