چالش‌های ساختاری اقتصاد ایران و لزوم اصلاحات بنیادین برای دستیابی به پایداری

به گزارش تجارت امروز؛ طی سه دهه گذشته، اقتصاد ایران با چالش‌های ساختاری متعددی مواجه بوده است که در قالب ناترازی‌های گسترده در بودجه، مصرف انرژی و ساختار کلی اقتصادی نمود پیدا کرده است. این چالش‌ها به کاهش ظرفیت تولیدی کشور انجامیده و اقتصاد ایران را در برابر شوک‌های داخلی و خارجی آسیب‌پذیرتر کرده است. ضعف در برنامه‌ریزی بلندمدت، اتکای مفرط به نفت و عدم ایجاد منابع درآمدی پایدار از جمله عواملی بوده که این اقتصاد را در دورانی مختلف با مشکلات مشابهی روبه‌رو کرده است. در این گزارش به بررسی سه جنبه عمده از ناترازی‌های اقتصاد ایران، شامل ناترازی بودجه، انرژی و ساختار اقتصادی می‌پردازیم و به اهمیت اصلاحات ساختاری اشاره می‌کنیم.

ناترازی بودجه؛ چالش کسری‌های پایدار

یکی از مشکلات پایدار اقتصاد ایران، کسری بودجه است که به‌دلایلی چون وابستگی به درآمدهای نفتی، ناکارآمدی نظام مالیاتی و افزایش هزینه‌های جاری ایجاد شده است. پس از جنگ دهه ۱۳۷۰، دولت برای بازسازی و توسعه زیرساخت‌ها عمدتاً به درآمدهای نفتی متکی شد و این مسئله به همراه نبود یک نظام مالیاتی مناسب، کسری بودجه و افزایش بدهی‌ها را به دنبال داشت. این روند در دهه‌های بعد ادامه یافت و دولت‌ها به دلیل عدم دسترسی به منابع پایدار درآمدی به چاپ پول و استقراض روی آوردند که این موضوع باعث افزایش تورم شد و به ناترازی بودجه دامن زد.

ناترازی انرژی؛ بحران مصرف و بهره‌وری پایین

ناترازی انرژی نیز یکی از چالش‌های مهم اقتصاد ایران بوده است. قیمت پایین انرژی به‌دلیل تخصیص گسترده یارانه‌ها موجب مصرف بی‌رویه و هدررفت منابع طبیعی شده و دولت را با بار مالی سنگین روبه‌رو کرده است. افزایش تقاضای انرژی ناشی از رشد جمعیت و توسعه شهری، به همراه ناکارآمدی مدیریت و کمبود سرمایه‌گذاری در بخش انرژی، منجر به تلفات بالای انرژی و وابستگی کشور به سوخت‌های فسیلی شده است. این چالش‌ها در فصول اوج مصرف به شکل قطعی برق و گاز بروز پیدا می‌کنند و همزمان هزینه واردات انرژی را برای دولت افزایش می‌دهند.

ناترازی ساختاری؛ وابستگی اقتصادی و فقدان تنوع

اقتصاد ایران به‌شدت به درآمدهای نفتی وابسته است که این امر باعث شده اقتصاد کشور به نوسانات بازار نفت و تحریم‌های بین‌المللی حساسیت زیادی داشته باشد. فقدان تنوع ساختاری و نبود نظام مالیاتی کارآمد باعث شده که بار اصلی تامین بودجه همچنان بر دوش درآمدهای نفتی باقی بماند. از سوی دیگر، عدم جذب سرمایه‌گذاری خارجی و عدم توسعه بخش‌های غیرنفتی، منجر به کاهش ظرفیت‌های تولیدی کشور و ضعف رقابت‌پذیری اقتصادی شده است.

ضرورت اصلاحات ساختاری

برای دستیابی به رشد پایدار و کاهش آسیب‌پذیری اقتصاد، اصلاحات عمیق اقتصادی ضروری است. کاهش وابستگی به نفت، اصلاح نظام مالیاتی، بهینه‌سازی مصرف انرژی، جذب سرمایه‌گذاری خارجی، توسعه صادرات غیرنفتی و سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر، از جمله اقداماتی است که می‌تواند به پایداری اقتصاد ایران کمک کند.

اجرای این اصلاحات می‌تواند چشم‌انداز مثبتی برای آینده اقتصاد ایران ایجاد کند؛ اما در صورت عدم اقدام، اقتصاد کشور همچنان با چالش‌های کسری بودجه، ناترازی انرژی و وابستگی شدید به نفت روبه‌رو خواهد بود. برنامه‌ریزی بلندمدت و اصولی برای نجات اقتصاد و ایجاد پایداری، از اولویت‌های اساسی است.

انتهای مطلب