اماها و چرایی های مصرف آب در صنایع؟

به گزارش تجارت امروز، سهم صنایع مختلف از مصرف آب در سال‌های گذشته و با توجه به تغییر سیاست‌های اقتصادی با تغییرات زیادی همراه بوده است.

در این میان مشاهده شده که بعضا واحدهایی که در دوره ای بیشترین سهم مصرف آب را به خود اختصاص داده بودند، اکنون سهم کمی از مصرف آب صنعتی کشور دارند که این امر می تواند به دلایل مختلف از جمله تغییر این صنایع و به روزآوری آن ها یا در طرف دیگر کاهش تولید آن بخش از صنعت باشد.

بر اساس آماری که وزارت صنعت، معدن و تجارت از مصرف آب در بخش های مختلف صنعتی ارائه کرده است، بیشترین میزان مصرف آب در سال ۱۳۹۰ مربوط به صنایع تولید مواد و محصولات شیمیایی است که ۴۰ درصد از آب مصرفی بخش صنعت را به خود اختصاص داده است.

این در حالی است که این صنعت در سال ۱۳۸۴، تنها ۱۲,۲ درصد از مصرف آب بخش صنعت را در اختیار خود گرفته بود و با نوسانات زیادی در سال ۱۳۹۰به حدود ۴۰ درصد رسیده است. از سوی دیگر گروهی دیگر از صنایع نیز هستند که با توجه به نوع فعالیت‌شان همواره میزان مصرف آب بالایی داشته‌اند و تغییر چندانی به جز در برخی سنوات، در سهم آن ها از آب مصرفی صنعتی دیده نمی شود.

صنایع غذایی دومین مصرف‌کننده آب در بخش صنعت

گروه صنایع مواد غذایی و آشامیدنی که در سال ۱۳۸۴، حدود ۲۰ درصد از آب صنعت را مصرف می کردند، در سال ۱۳۹۰ نیز تنها دو درصد کاهش سهم داشته و سهم آن از ۲۰ درصد به ۱۸ درصد رسیده است که به این ترتیب رتبه دوم مصرف آب صنعت را به خود اختصاص می دهند.

اما بخش معدن و تولید فلزات اساسی در دهه اخیر بیش از پیش مورد توجه قرار گرفت و همین امر سبب شد ضمن افزایش تولیدات، افزایش در مصرف آب بخش صنعتی را نیز داشته باشد.

بر اساس گزارش وزارت صنعت، معدن و تجارت ۱۲,۸ درصد از آب مصرف شده در بخش صنعت کشور مربوط به تولید فلزات اساسی است و این بخش از این حیث سومین صنعت آب بر کشور به شمار می رود.

البته بین سال های ۱۳۸۵ تا ۱۳۸۹ کاهش مصرف آب در این بخش نشانگر تزلزل در تولید این محصولات بوده اما در سال ۱۳۹۰ بار دیگر مورد توجه قرار گرفته است.

قرار گرفتن این سه صنعت در میان صنایع آب بر در سال ۱۳۹۰ در حالی صورت گرفته که شش سال پیش از اعلام این آمار یعنی در سال ۱۳۸۴ بیشترین مصرف اب صنعتی با سهم ۳۲,۷ درصد در اختیار بخش صنایع تولید زغال کک، پالایشگاه های نفت و سوخت های هسته ای بوده است که این بخش با افت چشمگیر مصرف آب در سال ۱۳۹۰ تنها ۵.۳ درصد از مصرف آب را به خود اختصاص داد.

علاوه بر صنایع مذکور، تولید محصولات کانی غیرفلزی، کاغذ و ماشین آلات صنعتی را نیز می توان از دیگر صنایع آب بر اعلام  کرد.

معرفی صنایع آب‌بر معدنی

مدیریت منابع و مصرف آب در کشور جزء موضوع های راهبردی و اولویت‌دار به ویژه در اسناد بالادستی محسوب می‌شود. معادن و صنایع معدنی نیز به‌عنوان یکی از بخش‌های مصرف‌کننده منابع آب نیازمند سیاست‌گذاری و انجام اقدام های نظارتی، اجرایی و تقنینی به منظور رفع چالش‌ها و آسیب‌های ایجاد شده در اثر الگوهای نامناسب مصرف آب و مدیریت پساب هستند.

در گزارش «بازوی پژوهشی مجلس»، چالش‌های عمده مدیریت منابع آب در بخش معدن و صنایع معدن بررسی و دو راهکار عمده و اصلی برای عبور از چالش‌های موجود در بخش مطرح شده است.

براساس ارزیابی‌های انجام گرفته از مهم‌ترین چالش‌های مدیریت منابع و اصلاح الگوی مصرف آب در بخش معدن و صنایع می‌توان به «عدم اصلاح قیمت آب و نبود برنامه مشخص برای واقعی کردن نرخ آن، فقدان سیاست‌ها و برنامه‌های آمایش سرزمین، مصرف غیر بهینه آب برای تولید محصولات معدنی، محدودیت منابع مالی برای تامین آب مورد نیاز این بخش، فقدان نظام مدیریت یکپارچه منابع آب، کمبود خدمات و صنایع پشتیبانی بخش آب، عدم خوداتکایی مالی در نظام مدیریتی آب، آلودگی منابع آب مصرفی در بخش صنعتی به واسطه انواع پساب‌‌ها و پسماندهای دارای منشأ صنعتی و معدنی، عدم استفاده مجدد از پساب‌‌های گوناگون، بی‌توجهی به میزان و نوع مصارف آب در صنایع معدنی از دیدگاه اقتصاد آب، کمبود و ناهماهنگی در قوانین، ضوابط و روش‌‌های اجرایی در زمینه‌‌های مرتبط با آب، استفاده از مواد شیمیایی نامناسب و تخلیه آلودگی‌‌های ناشی از آنها در منابع آب، نامناسب شدن کیفیت آب آشامیدنی و عدم رشد کافی و هماهنگ تجهیزات مرتبط، چالش تامین آب سالم برای روستاییان، ناکافی بودن الگوهای مصرف مناسب آب و کمبود تاسیسات و زیر‌ساخت‌ها برای مقابله با بحران‌‌ها در زمان‌‌های خشکسالی، کمبود امکانات در زمینه سنجش آلاینده‌‌ها در منابع آب، آلودگی رودخانه‌‌ها و منابع آب زیرزمینی به ویژه به دلیل گسترش صنعتی – معدنی غیراصولی روی سفره‌‌های آب و عدم بهره‌گیری از فناوری‌های روز به منظور هوشمندسازی مدیریت منابع آب در بخش معدن و صنایع معدنی کشور» اشاره کرد.

مجلس در گزارشی ۲ راهکار عمده و اصلی برای مدیریت آنها را اعلام کرد. براساس گزارش منتشر شده گزینه اول استفاده از آب شور دریا به جای آب شیرین (شیرین‌سازی آب دریا) و گزینه دوم استفاده از فرآیندهای بازیافت آب در کارخانه‌های صنعتی- معدنی از جمله استفاده از تیکنرهای آبی و فیلتراسیون است،‌ دو راهکاری که می‌تواند معضل کمبود آب در معادن را تا حدودی برطرف کند.

پرمصرف‌های معدنی

ارزیابی صورت گرفته از بررسی کیفیت و کمیت منابع آب در صنایع معدنی دنیا نشان‌دهنده آن است که از میان فلزات و آلیاژهای آهن، فولاد، طلا، مس، آلومینیوم، محصولات سیمانی و شن و ماسه، بیشترین مصرف آب مربوط به تولید فلز طلا و پس از آن تولید فلز مس است.

در مقابل صنعت شن و ماسه و سیمان کمترین میزان مصرف آب را به خود اختصاص داده‌اند. ارزیابی کیفیت وکمیت منابع آب در معادن و صنایع معدنی کشور با استانداردهای جهانی نیز نشان‌دهنده آن است که کارخانه‌های تولید فولاد و گندله‌سازی در کشور نیازمند بازنگری اساسی در زمینه مدیریت منابع آب و اصلاح فرآیندهای مصرف و بازیافت آب هستند.

در مقابل کارخانه‌های تولید مس در بخش تغلیظ و حل‌سازی تا حد زیادی توانسته‌اند میزان مصرف آب را مدیریت کرده و عملکرد خود را به استانداردهای جهانی نزدیک کنند. در مورد فلز طلا نیز مصرف آب در ایران حدود پنج برابر مصرف جهانی است و باید به سرعت طرح‌های ویژه‌ای تدوین و اجرا شود.

مدیریت منابع آب در دنیا

ارزیابی‌های انجام گرفته نشان‌دهنده آن است که به‌طور متوسط بیش از ۷۰ درصد مصرف آب در بخش کشاورزی و ۲۰ درصد در صنایع و انرژی و بقیه مصارف عمومی است و سهم معدن حدود ۲/ ۰ درصد دیده شده است. از سوی دیگر آب مصرفی در صنعت در کشورهای با درآمد بالا به مراتب بیشتر از کشورهای با درآمد پایین است. بسیاری از صنایع از آب شهری استفاده می‌کنند که به خاطر مصرف خانگی محدودیت‌هایی در مصرف آن اعمال می شود.

اما از جمله اقدامات انجام شده در دنیا برای مدیریت مصرف آب در معادن و صنایع معدنی می‌توان به «اصلاح قیمت آب، نظارت بر نحوه استفاده از منابع آب، ایجاد شفافیت در میزان آب مصرفی در تمامی مراحل عملیات از اکتشاف تا تولید محصول، جلوگیری از آلودگی آب، تعامل با ذی‌نفعان محلی و رقبا (به‌خصوص بخش کشاورزی)، بازیافت و استفاده مجدد از آب و شیرین‌سازی آب و استفاده از آن به‌عنوان یکی از منابع تامین آب معادن و صنایع معدنی» اشاره کرد.

با توجه به این گزارش اکنون ۳۳ کشور جهان با بحران آب روبه رو هستند که ۱۴ کشور در خاورمیانه قرار دارند در حالی که با افزایش رشد جمعیت و توسعه شهرها و زیرساخت‌ها برای محصولات فلزی، افزایش تقاضا در بازار وجود خواهد داشت و به دنبال آن نیز افزایش مصرف و تقاضای آب مطرح می‌شود و ایران نیز جزو کشورهایی است که با بحران جدی آب روبه‌رو است.

استفاده از آب دریا یکی از روش‌هایی است که می‌تواند در بحران کم‌آبی حال حاضر به کمک کشورهای بحران‌زده بیاید؛ اما در این میان این نکته اهمیت دارد که استفاده از آب دریا در صنایع معدنی به دلیل وجود برخی ترکیبات و املاح که در آن وجود دارد، دارای مزایا و معایبی است.

از جمله معایب آن خوردگی تجهیزات معدنی به علت وجود یون کلرید در آب دریاست. به همین دلیل قبل از استفاده از این روش باید خصوصیات سنگ معدنی، نوع تجهیزات معدنی، هزینه‌های اجرایی و شرایط محیط زیست منطقه به‌طور کامل بررسی شود. گزارش‌های منتشر شده نشان‌دهنده آن است که هزینه‌های سرمایه‌گذاری و اجرایی واحدهای آب‌شیرین‌کن در کشورهای مختلف نسبت یکسانی دارند و در حدود ۵/ ۱ دلار به ازای هر مترمکعب آب‌شیرین‌شده برآورد شده است. اما هزینه‌های انتقال آب در کشورهای مختلف متفاوت است، به‌طوری که تابعی از موقعیت قرارگیری کارخانه از کارخانه آب‌شیرین‌کن خواهد بود و از ۵/ ۰ تا ۴ دلار به ازای انتقال هر مترمکعب آب انتقال داده شده متغیر است.

مصرف آب در صنعت

استفاده از آب در تمام صنایع  امری رایج بوده و بدون حضور این ماده حیاتی ، انجام فعالیتهای صنعتی غیر ممکن خواهد بود. مثالهایی ارائه شده در زیر نمونه هایی از اهمیت آب در عملیات کارخانه های صنعتی است.

۱- تولید محصول ( کاغذ ، منسوجات و همچنین مواد غذایی )

۲- انتقال مواد اولیه ( چغندر، شستشوی خاکستر و رسوبات زاید کوره های بلند ذوب آهن )

۳- آبکشی و شستشو در صنایع ( لبنیات، نوشابه سازی، داروسازی و آبکاری )

۴- سرد کردن محصولات ( صنایع آبکاری )

۵- تهویه مطبوع و دهها مصرف دیگر

مقدار مصرف آب با توجه به فرآیند تولید و سطح فن آوریهای مورد استفاده در هر واحد صنعتی متفاوت می باشد. موارد اصلی استفاده های آب در صنعت را می توان به صورت ذیل خلاصه کرد:

• تولید انرژی از طریق تهیه بخار
• انتقال حرارت
• انتقال و جابه جا کردن مواد خام با محصولات زاید
• فعالیتهای مکانیکی
• تولید محصول

آلودگی‎های ناشی از مصرف آب در فرآیندهای صنعتی

از انجا که آب حلال خوبی است در طی تماس با مواد، آنها را در خود حل کرده و همچنین قادر است مواد معلق ریز و نامحلول را نیز با خود حمل نماید. به همین دلیل در آب مصرف شده هر فرآیند صنعتی تغییراتی حاصل می شود که ممکن است فیزیکی، شیمیایی و یا بیولوژیکی باشد. نمونه های زیر مواردی از این تغییرات است:

الف- افزایش دما

ب- انحلال گازها (co۲،so۲،HF) گرد و غبار یا محصولات شیمیایی و یا بالعکس حذف گازها

ج- سوسپانسیون شدن انواع ذرات

د- انحلال ترکیبات آلی و معدنی مختلف

ھ- ورود روغن، گریس و مواد نرم کننده مورد استفاده در صنعت .

مزایای حاصل از کاهش مصرف آب

کاهش مصرف آب در صنایع از هر طریقی  که امکان پذیر باشد منافع فراوانی را هم برای خود صنعت و هم برای جامعه و اقتصاد کشور در بر خواهد داشت. اگر صنعتی میزان مصرف آب خود را کاهش دهد آنگاه :

–    با کاهش مصرف اب در صنعت، آب بیشتری برای استفاده شرب و کشاورزی در دسترس خواهد بود.

–    هزینه های برق مصرفی جهت پمپاژ آب و تصفیه خانه ( واحدهای اختلاط مواد شیمیایی و پمپ ها ) و همچنین میزان مواد شیمیایی مصرف شده ( مثلا آلوم ) برای تصفیه آب کاهش خواهد یافت.

–    با کاهش مصرف آب، از حجم فاضلاب تولید شده ( ناشی از تبدیل آب به فاضلاب ) نیز کاسته شده و در نتیجه هزینه تصفیه فاضلاب کاهش خواهد یافت.

–    با کاهش تخلیه فاضلاب آلوده صنایع ( که حای مواد آلی تجزیه پذیر زیستی و همچنین مواد آلی سنتیک  و مقاوم و مواد غیر آلی چون فلزات سنگین نظیر سرب و کادمیم و … می باشد ) منابع آبی در برابر ورود  انواع آلودگی محافظت شده و در نتیجه کیفیت خود را برای بهترین مصرف حفظ خواهد کرد.

باز چرخش و استفاده مجدد از تکنیکهای اصلی برای کاهش در مصرف ویژه آب واحدهای صنعتی در دهه ۱۹۷۰ بود که علاوه بر کاهش مصرف آب سبب کاهش تخلیه مواد زاید به محیط آبی نیز می شد.

وضع سرانه مصرف آب در ایران و سایر کشورها

در کشور ایران سهم مصرف آب در بخش کشاورزی در حدود ۹۰ درصد، شرب ۸ درصد و صنعت و معدن ۲ درصد است، در صورتی‌که در کشورهای توسعه یافته سهم بخش کشاورزی ۳۰ درصد، شرب و بهداشت ۱۱ درصد و سهم بخش صنعت و معدن ۵۹ درصد است.

ایران سرزمینی کوهستانی است که دو رشته کوه البرز و زاگرس همانند دیواره‌ای مانع رسیدن ابرهای باران‌زا از شمال و غرب کشور به بخش‌های مرکزی می‌شوند و به همین دلیل نیز بخش اعظم کشور را مناطق خشک و نیمه خشک تشکیل می‌دهد.

کمبود منابع آبی همواره به عنوان یک عامل محدود کننده فعالیت‌ها در اقلیم ایران مطرح بوده است. متوسط بارندگی در جهان در حدود ۸۶۰ میلی‌متر است و این در حالیست که متوسط درازمدت این رقم در ایران ۲۵۰ میلیمتر است. (لازم به ذکر است میزان بارندگی در سال آبی گذشته در کشور  ۳۲۴ میلیمتر بوده است).

توزیع بارندگی در ایران نیز ناهمگون است به نحوی که یک درصد از مساحت ایران بارشی بیش از ۱۰۰۰ میلیمتر دارد و میزان بارندگی در مناطقی همچون حوضه آبریز شرق کشور در حدود ۱۴۸ میلیمتر است. به‌طور کلی آب در سه بخش کشاورزی، شرب و صنعت مصرف می‌شود.

در کشور ایران سهم مصرف آب در بخش کشاورزی در حدود ۹۰ درصد، شرب ۸ درصد و صنعت و معدن ۲ درصد است، در صورتی‌که در کشورهای توسعه یافته سهم بخش کشاورزی ۳۰ درصد، شرب و بهداشت ۱۱ درصد و سهم بخش صنعت و معدن ۵۹ درصد است. در بخش شرب و بهداشت، مصارف به دو بخش کلی خانگی و غیر خانگی تقسیم می‌شود. مصارف غیر خانگی شامل مصارف تجاری، صنعتی، عمومی و اداری، آموزشی و اماکن مذهبی، بنایی و آزاد و سایر است.

در کشور ایران در بخش شهری میزان مصرف آب (آب فروش رفته+هدررفت ظاهری+ مصارف بدون درآمد) در سال در حدود ۵.۴ میلیارد متر مکعب است. از این میزان مصرف مقدار ۴.۳ میلیارد مترمکعب مربوط به مصارف بخش خانگی است، لذا با توجه به جمعیت زیر پوشش در مناطق شهری میزان سرانه مصرف آب یا همان میانگین مصرف آب به ازای هر نفر در روز برای کل مصارف ۲۲۴ لیتر به ازای هر نفر در روز و برای مصارف خانگی ۱۸۰ لیتر به ازای هر نفر در روز است.

سرانه مصرف آب به عوامل متعددی از جمله شرایط اقلیمی و وضعیت آب و هوایی، نوع فرهنگ هر منطقه، تعرفه و قوانین بازدارنده، تجهیزات کاهنده مصرف، وضعیت بهداشتی و غیره بستگی دارد و در کشورهای مختلف دارای ارقام متفاوتی است. به طور کلی در اکثر کشورهای توسعه یافته به دلیل وجود زیرساخت‌های مناسب و قوانین بازدارنده و تعرفه‌های بالای آب میزان سرانه مصرف آب از ایران کمتر است. به عنوان مثال سرانه مصرف آب در کشور دانمارک (۱۵۹ لیتر در روز)، سوئد ( ۱۶۴)، پرتغال (۱۹۴)، اسپانیا (۲۰۰)، انگلستان (۱۵۳ لیتر در روز)، اتریش (۱۵۳ لیتر در روز)، ایرلند (۱۴۲ لیتر در روز)، فرانسه (۱۳۹ لیتر در روز)، آلمان (۱۲۹ لیتر در روز)، هلند (۱۲۹ لیتر در روز)، بلژیک (۱۱۲ لیتر در روز)، لهستان (۹۸ لیتر در روز)، فنلاند (۲۱۳) و ایتالیا (۲۱۳) است. در تعدادی از کشورها نیز سرانه مصرف آب بالاتر از ایران است، از جمله سوئیس (۲۵۲)، استرالیا (۲۶۸)، آمریکا (۲۹۵) و کانادا (۳۲۶) لیتر به ازای هر نفر در شبانه‌روز.

همانگونه که آمار  نشان می‌دهد در بسیاری از کشورها که دارای منابع آبی بیشتری از ایران هستند و شرایط آب و هوایی مناسبی نیز دارند، سرانه مصرف آب از کشور ایران پایین‌تر است، لذا در کشور ایران ضروری است در راستای مدیریت بهینه منابع آب و دستیابی به وضع مطلوب در آینده و جلوگیری از بحران‌های احتمالی به دلیل کمبود منابع ارزشمند آبی، افزایش بهره‌وری آب از طریق اقداماتی همچون مدیریت تقاضا و مصرف آب و افزایش آگاهی‌های اجتماعی در اولویت مدیریت صنعت بزرگ آب و فاضلاب قرار گیرد.

میزان مصرف آب در بخش صنعت ۲ درصد است

گروه بنگاه‌ها : الگوی مصرف باید از کشاورزی به سمت صنعت برود؛ زیرا ۱۰۰ برابر در صنعت به ازای هر لیتر آب ارزش افزوده بالاتر ایجاد می‌شود.

به گزارش «دنیای اقتصاد» علیرضا ابراهیمی مدیر برنامه‌ریزی، توسعه و تکنولوژی شرکت توسعه معادن و صنایع معدنی خاورمیانه (میدکو) درباره کمبود آب در صنعت فولاد گفت: تجارت فولاد بدون توجه به پایداری و بدون توجه به مقوله‌ آب، به‌طور حتم امکان‌پذیر نخواهد بود. وی افزود: به کرات مطرح می‌شود که چرا فولادسازی در مرکز کشور و در مناطق بی‌آب واقع شده است؛ به‌رغم آنکه صنعت فولاد به شدت صنعتی آب بر است.

مدیر برنامه‌ریزی، توسعه و تکنولوژی میدکو درباره اینکه بر‌اساس استاندارد جهانی به ازای هر کیلوگرم فولاد ۲۳۰ لیتر آب مصرف می‌شود، افزود: این امر پایه و اساس علمی ندارد؛ زیرا فولادسازی ایران با هیچ فولادسازی‌ دیگری در دنیا قابل مقایسه نیست. برای اینکه تمام فولادسازی‌های ما مداربسته است. به گفته ابراهیمی در ایران آب را در چرخه‌های بسته مصرف می‌کنیم.

به‌طور مثال در شرکت میدکو، کل مصرف آبی که در کل زنجیره یعنی از سنگ معدن، کنسانتره، گندله، آهن اسفنجی و فولادسازی استفاده می‌شود زیر ۶ لیتر به ازای هر کیلوگرم است.

وی افزود: میدکو که از بهترین و به‌روزترین تکنولوژی برخوردار است، فقط ۶ لیتر به ازای هر کیلوگرم فولاد آب مصرف می‌کند و بعید است که فولادسازی در ایران وجود داشته باشد که بیشتر از ۱۰ تا ۱۲ لیتر مصرف داشته باشد.

به گفته مدیر برنامه‌ریزی، توسعه و تکنولوژی میدکو، در روش احیای مستقیم، ۶/ ۵ و در روش کوره‌بلند ۳/ ۵ لیتر آب بیشتر مصرف نمی‌شود.

ابراهیمی با تاکید بر اینکه با کمبود ذخایر آبی مواجهیم، افزود: براساس مطالعات بانک جهانی، در سال‌های ۲۰۴۰ تا ۲۰۵۰ در ایران براساس مدل خوشبینانه ۵ میلیارد مترمکعب و براساس مدل بدبینانه ۶۵ میلیارد مترمکعب کمبود آب داریم که تقریبا متوسط آن ۴۰ میلیارد مترمکعب می‌شود.

به گفته وی، بر اساس آخرین آمار ارائه شده توسط شرکت آب‌و‌فاضلاب، هم اکنون میزان مصرف آب در کشور سالانه ۹۶ میلیارد مترمکعب است که در سال‌های ۲۰۴۰ تا ۲۰۵۰ با ۴۰ میلیارد مترمکعب کمبود آب مواجه خواهیم بود.

مدیر برنامه‌ریزی، توسعه و تکنولوژی میدکو تصریح کرد: اکنون در ایران میزان مصرف آب در بخش صنعت ۲ و در بخش خانگی ۶ درصد است؛ اما بین ۹۲ تا ۹۴ درصد منابع آب کشور در بخش کشاورزی مصرف می‌شود. این در حالی است که متوسط مصرف آب در دنیا در بخش صنعت ۲۲ درصد است.

ابراهیمی گفت: کشورهایی با درآمد پایین و متوسط ۱۰ درصد و کشورهایی با درآمد بالا، نزدیک به ۶۰ درصد آب مصرفی‌شان در بخش صنعت است.

وی افزایش میزان بهره‌وری در بخش‌های مختلف از جمله صنعتی، کشاورزی و خانگی که مصرف آب دارند و توسعه‌‌تامین آب از طریق انتقال آن از خلیج فارس به دریای خزر و کاهش تقاضا را از راهکارهای اساسی برای مدیریت بحران آب برشمرد و افزود: کاهش تقاضا راحت‌ترین و عملیاتی‌ترین راهکار است.

مدیر برنامه‌ریزی، توسعه و تکنولوژی میدکو گفت: در مناطقی مانند کرمان که از مزیت معدن برخوردار است، می‌توان به ازای یک تن فولاد، ۴ تن ماده‌ اولیه حمل کرد. به گونه‌ای که در صورت توسعه صنعتی از سوی فولاد‌ساز، اقتصاد جایگزین ایجاد خواهد شد.

در واقع به جای کشاورزی در بخش فولاد اشتغالزایی بیشتر صورت می‌گیرد و در این صورت می‌توان مصرف آب را مدیریت کرد. ابراهیمی تصریح کرد: این شرکت که در حداکثر ظرفیت حدود ۳۰ میلیون مترمکعب در یک سال آب مصرف می‌کند، مجموعه‌ بسیار پراکنده است که در یک مکان مستقر نشده و در شهرهای مختلف در نزدیک به ۲ هزار کیلومتر فاصله از یکدیگر قرار گرفته است.

به گفته وی، در مجموع میزان مصرف آب استان کرمان سالانه ۲/ ۶ میلیارد مترمکعب است که ۹۴ درصد آن در بخش کشاورزی و برای پسته‌کاری استفاده می‌شود.

از این رو نیم درصد کل مصارف آبی استان کرمان در فولادسازی و طرح‌های میدکو از کنسانتره تا فولادسازی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

ابراهیمی با اشاره به اینکه مجموع نیروی شاغل استان در بخش کشاورزی ۲۱۵ هزار نفر، در بخش صنعت ۲۱۰ هزار نفر و در بخش خدمات ۲۳۵ هزار نفر است، افزود: میدکو با نیم درصد مصرف آب، ۲۵ درصد اشتغال تولید می‌کند که این میزان اشتغال بار کشاورزی و میزان مصرف را کاهش می‌دهد. وی افزود: بر اساس آمار ارائه شده کمترین مصرف آب را، چرخه‌ فولادسازی در کل کشور دارد و حتی از میانگین‌ جهانی هم بسیار پایین‌تر است که از حداکثر بازگردانی آب برخوردار است.

مدیر برنامه‌ریزی، توسعه و تکنولوژی میدکو گفت: در حال حاضر دو سوم از نیاز آبی میدکو از طریق پساب تامین می‌شود و به هیچ عنوان فشاری به آب‌خوان‌ها وارد نمی‌کنیم. به گفته وی، برنامه‌ درازمدت میدکو این است که ۱۰۰ درصد آب مصرفی شرکت از طریق پساب تامین شود

ایران قرار است تا سال ۱۴۰۴ به مرز کشورهای نوظهور صنعتی برسد. بدون شک رشد صنعت، بدون اختصاص سهم بیشتری از آب به صنایع امکانپذیر نخواهد بود.

همین است که به گفته سید محمدعلی سیدابریشمی، معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت و مدیرعامل سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران، بنا بر تصمیم شورای‌عالی آب کشور، سهم آب بخش صنعت که هم‌اینک۱/۷درصد کل آب مصرفی است تا سال ۱۴۰۴ به ۵درصد افزایش می‌یابد، در حالی که اکنون بیشترین آب مصرفی در بخش کشاورزی گزارش شده، کارشناسان معتقدند اختصاص این میزان آب به صنعت و نظارت بر مصرف آب در بخش کشاورزی از طریق مکانیزه کردن آن، می‌تواند ۱۰ برابر فرصت شغلی ایجاد کند.

مصرف صنعتی آب به ۴ گروه تقسیم می‌شود: نیاز آب خنک‌کننده، نیاز صنایع مادر، نیاز صنایع بزرگ و نیاز صنایع کوچک و متوسط؛ که صنایع کوچک و متوسط کمتر از ۵۰ مترمکعب بر روز آب مصرف می‌کنند. هرچند این رقم در نگاه نخست نسبت به صنایع بزرگ اندک به نظر می‌رسد اما با درنظر داشتن ۸۱هزار واحد صنعتی کوچک و متوسط در کشور، حجم انبوهی از آب لازم است.

نتایج آمارگیری از ویژگی‌های محیط‌زیستی کارگاهی صنعتی ۱۰ نفر کارکن و بیشتر در سال ۱۳۹۲، که از سوی مرکز آمار ایران به‌تازگی منتشر شده است، نشان می‌دهد که تعداد ۱۴ هزار و ۶۹۷ کارگاه فعال صنعتی در کشور وجود داشته و میزان آب مصرفی خریداری شده در کارگاه‌های صنعتی با بیش از ۱۰ کارگر ۲/۸میلیارد مترمکعب (۲۸۷۸ میلیون مترمکعب) بوده است.

مقدار مصرف آب کارگاه‌های صنعتی ۱۰ نفر کارکن و بیشتر، ۴۹۱۷میلیون مترمکعب بوده که از این مقدار ۴۲۱۵میلیون مترمکعب (۸۵/۷درصد) در بخش تولید و ۳۰۸میلیون مترمکعب (۶/۳درصد) در بخش آشامیدن و بهداشتی مصرف شده است.

این در حالی است که بیشترین مقدار مصرف آب در کارگاه‌های صنعتی با فعالیت «تولید مواد و محصولات شیمیایی»، «تولید زغال کک- پالایشگاه‌های نفت و سوخت‌های هسته‌ای» و «صنایع مواد غذایی و آشامیدنی» به ترتیب ۳۳۱۱، ۶۱۲ و ۴۱۳میلیون مترمکعب بوده است.

بررسی مقدار آب مصرفی کارگاه‌های صنعتی ۱۰ نفر کارکن و بیشتر به تفکیک استان‌های کشور در سال ۱۳۹۲ نیز نشان می‌دهد بیشترین میزان مصرف به استان‌های بوشهر، خوزستان و مازندران به ترتیب ۲۹۴۰، ۷۷۱ و ۲۶۲میلیون مترمکعب تعلق دارد و برای استان‌های کهگیلویه و بویراحمد و کردستان کمترین میزان ثبت شده است.

چندی‌پیش وزارت صنعت، معدن و تجارت، پیشتازان مصرف آب در بخش صنعت را در گزارشی معرفی کرد. در این گزارش که از سوی دفتر آمار و فرآوری داده‌های معاونت برنامه‌ریزی وزارتخانه منتشر شد اطلاعات کارگاه‌های بالاتر از ۱۰ نفر کارکن حاصل از سرشماری مرکز آمار ایران تحلیل شده است.

براساس این گزارش، ارزش آب مصرفی کارگاه‌های بالاتر از ۱۰ نفر کارکن در سال‌های گذشته صعودی بوده و همین روند برای میزان مصرف نیز صادق است.

نکته قابل تامل آن بود که رشد میزان مصرف آب همواره کمتر از رشد ارزش مصرف است که این مربوط به افزایش قیمت آب است. با درنظر گرفتن شروع قانون هدفمند کردن یارانه‌ها، در سال ۹۰ کاهش چشمگیر مصرف آب در صنعت مشهود است.

نتایج این بررسی براساس سرانه مصرف آب (سرانه مصرف آب در هر گروه صنعت تقسیم بر تعداد شاغلان است) نشان می‌دهد که بیشترین میزان مصرف مربوط به صنایع تولید مواد و محصولات شیمیایی است؛ فعالیت این گروه در سال‌های گذشته روند متناوبی را طی کرده ولی در سال ۹۰ کاهش چشمگیر سرانه مصرف را تجربه کرده است.

گروه فعالیت «تولید کاغذ و محصولات کاغذی» رتبه بعدی را دراختیار دارد که روند قبلی خود را حفظ کرده است. نکته قابل تامل مربوط به صنایع تولید زغال کک- پالایشگاه‌های نفت و سوخت هسته‌ای است.

این گروه در سال‌های اخیر همواره به‌عنوان رتبه نخست در سرانه مصرف آب در بخش صنعت معرفی شده است، ولی بعد از اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها، مصرف آب در صنعت نام‌برده با کاهش روبه‌رو شده است؛ به نحوی که میزان مصرف آب در این صنعت از ۲/۸هزار مترمکعب به ازای هر نفر در سال ۸۹ به ۹/۱هزار مترمکعب به ازای هر نفر در سال ۹۰ رسیده است. البته سرانه مصرف آب این صنعت در چند سال اخیر روند نزولی داشته و در سال ۹۰ به کمترین میزان خود رسیده است.

استفاده از چاه‌های آب اختصاصی در کارگاه‌های کد فعالیت ۲۳ (صنایع تولید زغال کک- پالایشگاه‌های نفت و سوخت هسته‌ای) می‌تواند یکی از دلایل این کاهش باشد. میزان مصرف آب در این صنعت در سال ۸۴ معادل ۴/۱۶هزار مترمکعب به ازای هر نفر بوده که از سال ۸۶ به ۸/۱۶هزار مترمکعب به ازای هر نفر می‌رسد. اما از سال ۸۷ روند نزولی مصرف آب در این گروه شروع می‌شود؛ به‌طوری‌که در سال ۸۷ مصرف آب در این گروه به ۷/۱۲هزار مترمکعب به ازای هر نفر می‌رسد و در سال ۸۸ نیز مصرف آب در این گروه به ۵/۸هزار مترمکعب به ازای هر نفر کاهش می‌یابد.

به‌طور تقریبی در تمامی صنایع پرمصرف یعنی «صنایع مواد غذایی و آشامیدنی»، «تولید کاغذ و محصولات کاغذی»، «صنایع تولید زغال کک-پالایشگاه‌های نفت و سوخت‌های هسته‌ای»، «صنایع تولید مواد و محصولات شیمیایی» و «تولید فلزات اساسی» کاهش سرانه مصرف مشهود است

سهم مصرف آب کشور در بخش‌های کشاورزی و مصرف خانگی چه میزان است؟

آب از دیرباز از مهمترین عوامل توسعه در جهان بوده است. آدمی یکجانشینی را به‌عنوان سرآغاز تمدن با زندگی در نزدیکی رودخانه‌ها و منابع آب آغاز نمود و به فعالیت‌های کشاورزی می‌پرداخت. در دنیای امروز نیز نه تنها از اهمیت آب کاسته نشده که برعکس امروزه مسئله آب در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی به یکی از مسائل اساسی و مناقشه‌برانگیز بدل گشته است چنانکه صاحب نظران، آب و منازعات آبی را یکی از دلایل اصلی جنگ‌های آینده قلمداد می‌نمایند. بر همین اساس استفاده هدفمند و برنامه محور از منابع آبی هر کشوری جهت دستیابی به توسعه پایدار بیش از پیش اهمیت و ضرورت یافته است.

کمیسیون جهانی محیط زیست و توسعه (WCED) در سال ۱۹۸۷ ، توسعه پایدار را چنین تعریف کرد: «توسعه‌ای که بدون مخاطره انداختن توان نسل‌های آینده برای رفع نیازهای خود، پاسخگوی نیازهای حال حاضر باشد». این مفهوم طی تعریف زیر برای بخش‌های مواد غذایی و کشاورزی دقیق‌تر بیان شد و در سال ۱۹۸۸ توسط شورای فائو مورد پذیرش قرارگرفت.

«توسعه پایدار، مدیریت و نگهداری منابع طبیعی و جهت بخشی تحولات وساختار اداری است، به‌طوری‌که تأمین مداوم نیازهای بشری و رضایت‌مندی نسل حاضر و نسل‌های آینده را تضمین کند. چنین توسعه پایداری (در بخش‌های کشاورزی، جنگل‌داری و شیلات) با حفاظت زمین، آب و ذخایر ژنتیکی گیاهی و جانوری همراه است، تخریب زیست محیطی به‌همراه ندارد، از فناوری مناسب استفاده می‌کند، از نظر اقتصادی بالنده و پایدار واز نظر اجتماعی مورد قبول است.»

تقسیم‌بندی مصرف آب در کشور

مصرف آب بر اساس شاخص‌های بین المللی به ۳ بخش شرب، کشاورزی و صنعت تقسیم می‌شود. آگاهی از سهم مصرف آب در بخش‌های مختلف شرب، صنعت و کشاورزی نیز درجهت برنامه‌ریزی در افق‌های توسعه بسیار حائز اهمیت می‌باشد.

بنابر اطلاعات سالنامه آماری کل کشور بخش کشاورزی مصرف کننده اصلی آب در کشور است. با نگاهی گذرا به آمار و اطلاعات در این زمینه در می‌یابیم که مدیریت مصرف آب کشور بیش از هر چیز نیازمند مدیریت کشاورزی و سرمایه‌گذاری در این بخش است.

در ۲۲ سال اخیر نیز به‌شکل واضحی مشخص است مصرف بخش کشاورزی قسمت عمده‌ای از کل مصرف آب کشور ( بیش از ۶۵درصد درسال ۱۳۹۴) را درطی سالیان متمادی به‌خود اختصاص داده‌است؛ در ضمن باتوجه به افزایش‌جمعیت طی سال‌های مورد بررسی سهم مصرف بخش شرب نیز به‌نسبت شاهد افزایش بوده، درحالیکه تغییر خاصی در سهم بخش صنعت دیده نمی‌شود این وضعیت درحالی روی داده‌است که افزایش سهم بخش صنعت وکاهش سهم بخش کشاورزی در سطح بین المللی به‌عنوان شاخصی از توسعه محسوب می‌شود.

مصرف آب از سدهای کشور

بررسی نمودار سهم آب مصرفی بخش کشاورزی و شرب از کل آب‌های ورودی سدهای کشور طی ۲۲سال اخیر نیز به شکلی دیگر گویای همین مسئله است که در طی بازه‌ی مورد بررسی مصرف بخش کشاورزی از کل آب‌های ورودی سدهای کشور روندی روبه‌افزایش داشته است درعین‌حال که درصد آب‌های مصرف شده نسبت به ورودی سدهای کشور در سال ۱۳۹۴ (۷۰ درصد) به دو برابر سال ۱۳۷۳ (۳۵ درصد) رسیده است.

مصرف آب ، افزایش سهم آب مصرفی بخش کشاورزی و شرب از کل آب های ورودی سدهای کشور طی ۲۲سال اخیر – داده پدازی و پردازش اطلاعات نقش کلیک

در نهایت باید گفت مشکل عمده‌ کشاورزی ایران، سنتی بودن روش‌های تولید و استفاده از منابع آبی است که قسمت عمده‌ی آن نیز به دلیل پایین بودن سطح دانش فنی کشاورزی است.

برای کاهش فشار بر منابع آب شیرین کشور باید عزمی ملی داشت و همه راه‌های ممکن از جمله بهره‌برداری گسترده از بالابردن دانش فنی، سیستم‌های آبیاری تحت فشار، استفاده از منابع آب‌شور، آموزش صحیح الگوی مصرف علی‌الخصوص آموزش به بهره‌برداران که نقش مستقیمی در مصرف آب دارند در راستای مدیریت بهینه مصرف آب مدنظر قراردارد. این نکته را نیز نباید از نظر دور نگاه‌داشت که امروزه فرهنگ‌سازی در جامعه کشاورزی در جهت ارتقاء فرهنگ مصرف آب و دانش فنی امری ضروری است.

انتهای مطلب