نگاهی به آداب و رسوم مردم کردستان؛ از بوکهبارانه تا مراسم مذهبی
آداب و رسوم مردم کردستان، بخشی از هویت غنی و فرهنگی این منطقه است که در جشنها، مراسمها و هنرهای سنتی به زیباترین شکل خود را نشان میدهد. این آیینها نه تنها تاریخ را زنده نگه میدارند، بلکه ارتباط عمیق مردم کردستان با طبیعت و باورهایشان را نیز نمایان میسازند.

آداب و رسوم مردم کردستان
استان کردستان یکی از مناطق کردنشین در غرب ایران است. اکثریت ساکنان این استان، کرد زبان هستند که به گویشها و لهجههای مختلفی تکلم میکنند. زبان کردی از گروه زبانهای هند و اروپایی و شاخهای از زبانهای ایرانی است. این زبان به دلیل قدمت تاریخی و غنای فرهنگی خود، دارای میراثی ارزشمند از ادبیات، موسیقی و رسوم محلی است.
آداب و رسوم مردم کردستان ریشه در فرهنگ کهن این منطقه و باورهای عمیق آنها دارد. این رسوم از جنبههای مختلف زندگی مانند جشنها، مراسم مذهبی، هنر، پوشش، موسیقی و غذا بازتاب مییابند. در ادامه، برخی از مهمترین آداب و رسوم مردم کردستان را توضیح میدهم:
۱. جشنها و آیینها
نوروز
نوروز مهمترین جشن مردم کردستان است که همزمان با بهار برگزار میشود. در این جشن، مردم لباسهای محلی رنگارنگ میپوشند، به پایکوبی و رقص سنتی (مانند رقص کردی) میپردازند و خانههای خود را تمیز میکنند. روشن کردن آتش و پریدن از روی آن نیز بخشی از این جشن است که نماد پاکی و شروعی نو محسوب میشود.
پیرشالیار
این جشن باستانی در اورامانات هر سال دوبار برگزار میشود (یک بار در بهمنماه و بار دیگر در اردیبهشت). این مراسم به یاد پیر شالیار، عارف و شخصیت مقدس منطقه، اجرا میشود و شامل آیینهای مذهبی، دفنوازی، قربانی کردن و پذیرایی از مهمانان است. این مراسم نمادی از اتحاد و همبستگی مردم منطقه است.
جشن نوروز پالنگان
این جشن با شور و هیجان خاصی در روستای پالنگان برگزار میشود. دختران و پسران با لباسهای رنگارنگ و مشعل به دست، از بالای روستا به پایین میآیند و در نقطهای گرد هم میآیند. سپس با صدای موسیقی کردی، دور آتش به رقص محلی میپردازند.
آیین میرمیرین (امیر بهادری)
این مراسم که با رقص، پایکوبی و موسیقی همراه است، به مناسبت فرا رسیدن بهار برگزار میشود. در این آیین، فردی به عنوان “میر نوروزی” انتخاب شده و به طور نمادین فرمانروایی میکند. این مراسم با طنز و انتقاد از حاکمان محلی همراه است.
مراسم سمنوپزان
این آیین زنانه در روستای قلعه قروه برگزار میشود. زنان دور سمنو جمع شده، هلهله میکنند و میرقصند. امروزه این مراسم بیشتر به دعا و روضهخوانی تبدیل شده است.
میرنوروزی و مراسم کوسهگردی
این مراسمها بهعنوان مقدمه نوروز در کردستان برگزار میشدند. در مراسم کوسهگردی، دو نفر نقش کوسه و زن کوسه را ایفا میکردند.
مراسم پیر شالیار
این مراسم که قدمتی بیش از هزار سال دارد، در منطقه هورامان برگزار میشود. مردم با قربانی کردن دام، نیایش و نواختن دف، این جشن را برگزار میکنند. این آیین در دو نوبت، یکی در زمستان و دیگری در بهار، برگزار میشود.
آیین بوکه بارانه (عروس باران)
در این مراسم که در هنگام خشکسالی برگزار میشود، دختران نوجوان عروسکی به نام “بوکه بارانه” میسازند و با آن در محلهها میچرخند. اهالی با پاشیدن آب بر عروسک و اهدای هدایا، به نیت فراوانی باران و گندم، در این آیین شرکت میکنند.
مولودیخوانی و دفنوازی
در ماه ربیعالاول، به مناسبت میلاد پیامبر اسلام (ص)، مراسم مولودیخوانی با دفنوازی و خواندن اشعار به زبانهای عربی، کردی و فارسی در مساجد، تکایا و خانقاهها برگزار میشود. این مراسم با پوشیدن لباسهای محلی و نواختن دفهایی که کلمات مقدس بر روی آنها حک شده، همراه است.
۲. موسیقی و رقص
موسیقی کردی
موسیقی کردی یکی از مهمترین عناصر فرهنگی مردم این منطقه است. سازهای اصلی مورد استفاده شامل:
- دف: سازی ضربی که در مراسم عرفانی و شادی استفاده میشود.
- تنبور: سازی زهی که برای اجرای موسیقی مذهبی و عرفانی کاربرد دارد.
- شمشال و دوزله: سازهایی بادی که در جشنها و مراسم شادی نواخته میشوند.
آوازهای کردی (که به آنها “گهلای” میگویند) به مضامین عاشقانه، حماسی و عرفانی میپردازند. برخی آوازها روایتگر تاریخ و داستانهای اساطیری هستند.
رقص کردی
رقص کردی که به آن “ههڵپهرکێ” (هلپرکی) میگویند، به صورت گروهی اجرا میشود. افراد در حلقهای قرار میگیرند، دستها را در دست هم میگیرند و حرکات هماهنگ و زیبایی انجام میدهند. این رقصها معمولاً در جشنها، عروسیها و مراسم ملی انجام میشوند.
۳. لباسهای محلی
پوشش سنتی مردم کردستان بیانگر اصالت و زیبایی فرهنگ این منطقه است. این لباسها به دلایل مختلفی مانند شرایط اقلیمی، باورهای فرهنگی و زیباییشناسی طراحی شدهاند.
لباس مردانه
- چوخه و پانتول: لباس سنتی مردانه که با یک شال به دور کمر بسته میشود.
- کلاه کردی و کفش محلی: که از پشم یا چرم طبیعی ساخته میشود.
لباس زنانه
- پیراهنهای بلند و پرچین: که با طرحهای گلدار و رنگهای شاد مزین میشوند.
- روسریها و شالهای رنگارنگ: که با سکهها و زیورآلات محلی تزئین میشوند.
- زیورآلات نقرهای: مانند دستبند و گردنبندهای سنتی که به طور خاص در عروسیها استفاده میشود.
۴. غذاها و خوراکیهای محلی
غذاهای سنتی کردستان ترکیبی از مواد طبیعی و محلی است که از طبیعت کوهستانی و دسترنج کشاورزان این منطقه نشأت میگیرد.
- کلانه: نانی پر از سبزیجات محلی و کره.
- دلمه کردی: غذایی تهیه شده از برگ انگور یا کلم پر شده با برنج، گوشت و ادویههای محلی.
- دوغهوا: نوعی ماست و دوغ محلی که با غذاهای اصلی سرو میشود.
- خوراک شلَمین: خوراکی تهیه شده از بلغور گندم، سبزی و گوشت.
- آش گزنه: نوعی آش سنتی که با گیاه گزنه و مواد طبیعی تهیه میشود.
۵. مراسم عروسی
مراسم عروسی در کردستان با آداب خاص و برنامههای متنوع همراه است:
- خواستگاری: خانواده داماد به همراه بزرگان قوم برای خواستگاری نزد خانواده عروس میروند.
- حنابندان: مراسمی برای تزیین دست و پای عروس با حنا و جشن خانوادگی.
- جشن عروسی: مراسمی با رقص، موسیقی، و پذیرایی از مهمانان که چندین روز طول میکشد.
- جل کردهی نه (شیرینیخوران): یکی دیگر از رسوم مراسم ازدواج در بخشهایی از کردستان، «جل کردهی نه» یا «شیرینیخوران» است که در آن خانوادهها به توافق نهایی میرسند و با توزیع شیرینی، این پیوند را جشن میگیرند.
آیینهای خاص عروسی
- لباس عروس و داماد: هر دو لباسهای محلی و زیبا میپوشند.
- رقص گروهی: همه مهمانان با هم میرقصند و شادی میکنند.
۶. باورها و اعتقادات مذهبی
بیشتر مردم کردستان مسلمان و پیرو مذهب سنی شافعی هستند. با این حال، اقلیتهایی مانند یارسانها (اهل حق)، ایزدیها و مسیحیان نیز در این منطقه زندگی میکنند. هر کدام از این گروهها مراسم و آیینهای مذهبی خاص خود را دارند.
مراسم مذهبی مهم:
- عاشورا: با برگزاری مراسم سوگواری و عزاداری.
- رمضان: با روزهداری و برگزاری افطاریهای جمعی.
- مراسم عید قربان: در این روز، مردم با قربانی کردن دام و توزیع گوشت آن بین همسایگان و نیازمندان، به تقویت همبستگی اجتماعی میپردازند
۷. مهماننوازی
یکی از برجستهترین ویژگیهای مردم کردستان، مهماننوازی آنهاست. در فرهنگ کردی:
- مهمان را هدیهای از سوی خدا میدانند.
- بهترین غذاها و امکانات خانه را برای پذیرایی از مهمان فراهم میکنند.
۸. صنایعدستی
صنایعدستی در کردستان از دیرباز مورد توجه بوده و شامل موارد زیر است:
- قالی و گلیمبافی: با طرحها و رنگهای خاص منطقه.
- جاجیمبافی: پارچههایی با طرحهای زیبا که کاربردهای مختلفی دارند.
- ساخت زیورآلات سنتی: مانند دستبند، گردنبند و گوشواره.
۹. آیینهای خاص در عزاداری
در مراسم عزاداری، مردم کردستان شیوههای خاص خود را دارند:
- خواندن مرثیههای کردی.
- مراسم دفنوازی و ذکرخوانی.
- پذیرایی از شرکتکنندگان با غذاهای ساده و محلی.
کلام آخر
ممنون که تا انتها همراه ما بودید. خوشحال می شویم نظرات و پیشنهادات خود را درباره آداب و رسوم مردم کردستان با ما و دیگر دوستان به اشتراک بگذارید.
انتهای مطلب/ ن.پ