نگاهی به بندر شهید رجایی؛ از نقش اقتصادی آن تا جزئیات انفجار

بندر شهید رجایی، بزرگ‌ترین و مهم‌ترین بندر تجاری ایران، در استان هرمزگان و در فاصله حدود ۲۳ کیلومتری غرب بندرعباس واقع شده است. این بندر که بیش از نیمی از صادرات و واردات غیرنفتی کشور را به دوش می‌کشد، نه تنها به لحاظ اقتصادی بلکه از نظر راهبردی نیز جایگاهی حیاتی برای جمهوری اسلامی ایران دارد. با این حال، حادثه‌ی تلخ انفجار در اردیبهشت ۱۴۰۴، بار دیگر اهمیت توجه به ایمنی و مدیریت ریسک در این قطب حیاتی کشور را یادآوری کرد. در این مطلب از تجارت امروز، به تاریخچه این بندر و پیامدهای حادثه‌ی سال ۱۴۰۴ خواهیم پرداخت. با ما همراه باشید تا نگاهی عمیق‌تر به این موضوع بیندازیم.

تاریخچه و توسعه بندر شهید رجایی

عملیات احداث بندر شهید رجایی در دهه ۱۳۵۰ آغاز شد و با هدف تبدیل شدن به یک بندر پیشرفته در منطقه خلیج فارس طراحی گردید. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، این بندر که در ابتدا «مجتمع بندری بندرعباس» نام داشت، در سال ۱۳۶۲ به افتخار شهید محمدعلی رجایی، رئیس‌جمهور فقید ایران، به نام «بندر شهید رجایی» تغییر نام داد. طی چهار دهه گذشته، این بندر شاهد توسعه‌های متعدد در زمینه زیرساخت‌های بندری، تجهیزات تخلیه و بارگیری و بهبود ارتباطات زمینی و ریلی بوده است.

نقش اقتصادی بندر رجایی در ایران و جهان

۱. مرکز اصلی واردات و صادرات غیرنفتی

حدود ۵۵ درصد تجارت غیرنفتی کشور و بیش از ۷۰ درصد عملیات کانتینری از طریق بندر شهید رجایی انجام می‌شود. این بندر به عنوان دروازه اصلی ورود کالاهای اساسی، تجهیزات صنعتی، مواد اولیه و صادرات محصولات پتروشیمی، معدنی، کشاورزی و صنعتی ایران عمل می‌کند.

۲. تقویت درآمدهای ارزی کشور

در شرایط تحریمی و محدودیت‌های فروش نفت، بندر شهید رجایی نقشی کلیدی در تولید درآمدهای ارزی برای کشور ایفا کرده است. صادرات کالاهای غیرنفتی، از طریق این بندر به بازارهای جهانی، به ویژه کشورهای آسیایی، اروپایی و آفریقایی، از عوامل اصلی تأمین ارز برای اقتصاد ایران محسوب می‌شود.

۳. ایجاد اشتغال مستقیم و غیرمستقیم

فعالیت‌های بندری و لجستیکی در بندر شهید رجایی، به صورت مستقیم هزاران فرصت شغلی ایجاد کرده و به طور غیرمستقیم نیز موجب رونق صنایع حمل‌ونقل، بیمه، بانکداری، انبارداری، و خدمات فنی و مهندسی شده است.
به ویژه بنگاه‌های کوچک و متوسط (SMEها) در استان هرمزگان و استان‌های همجوار، به شدت وابسته به پویایی این بندر هستند.

۴. توسعه زنجیره‌های صنعتی و ترانزیتی

بندر شهید رجایی به عنوان نقطه‌ی اتصال به منطقه ویژه اقتصادی خلیج فارس عمل می‌کند که صنایع مختلفی چون پالایشگاه‌ها، پتروشیمی‌ها و کارخانه‌های فولاد در مجاورت آن مستقر شده‌اند. این همجواری سبب کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل و تسریع فرآیندهای صادرات و واردات کالا شده است.

۵. حلقه حیاتی کریدور شمال-جنوب

بندر شهید رجایی به عنوان گره مهم کریدور شمال-جنوب، اتصال هند، ایران، روسیه و اروپا را تسهیل کرده و مسیر حمل‌ونقل کالا را تا ۴۰٪ کوتاه‌تر و ارزان‌تر کرده است.

۶. رقابت منطقه‌ای

این بندر رقیب بنادری چون جبل علی (امارات) و صحار (عمان) است و تلاش می‌کند سهم خود از ترانزیت منطقه‌ای و جهانی را افزایش دهد.

۷. نقش در زنجیره جهانی تأمین

با تغییر مسیرهای تجاری جهانی، بندر شهید رجایی می‌تواند به یک مرکز مهم لجستیکی در خاورمیانه و آسیای جنوبی تبدیل شود.

۸. تقویت دیپلماسی اقتصادی

استفاده از ظرفیت‌های بندر شهید رجایی، بخشی از سیاست ایران برای توسعه دیپلماسی اقتصادی و مقابله با فشارهای بین‌المللی است.

ویژگی‌های فنی و زیرساختی بندر رجایی

• ظرفیت عملیاتی: تخلیه و بارگیری سالانه بیش از ۱۰۰ میلیون تُن کالا. این رقم حدود ۵۵ درصد تجارت غیرنفتی و ۷۰ درصد جابه‌جایی کانتینری کشور را شامل می‌شود.

• اسکله‌ها: شامل اسکله‌های تخصصی برای کالاهای کانتینری، عمومی، مواد فله‌ای، فرآورده‌های نفتی و کالاهای ویژه.

• تجهیزات: برخورداری از بیش از ۱۸ دستگاه جرثقیل دروازه‌ای (گنتری کرین) و حدود ۴۰ پست اسکله فعال.

• دسترسی حمل و نقل: اتصال مستقیم به شبکه راه‌آهن سراسری ایران، جاده‌های ترانزیتی اصلی و نزدیکی به فرودگاه بین‌المللی بندرعباس.

حادثه بندر شهید رجایی و علت آن

در صبح روز ۶ اردیبهشت ۱۴۰۴، انفجار مهیبی در محدوده یکی از انبارهای بخش خصوصی بندر شهید رجایی رخ داد. این انفجار از یک مخزن حاوی مواد نفتی حساس و قابل اشتعال آغاز شد و به سرعت گسترش یافت. در پی این حادثه:

• ۲۵ نفر کشته و بیش از ۸۰۰ نفر مجروح شدند. (تا اکنون)

• خسارات سنگینی به تجهیزات، اسکله‌ها و انبارهای مجاور وارد شد.

• عملیات تخلیه و بارگیری در بندر به مدت چندین روز متوقف گردید.

• موج انفجار باعث شکستن شیشه‌های ساختمان‌های اطراف شد و دود سیاه حاصل از آتش‌سوزی آسمان بندر را فرا گرفت.

• تیم‌های امداد و واکنش سریع بلافاصله به محل حادثه اعزام شدند.

• رئیس‌جمهور و مقامات عالی کشور دستور بررسی فوری علل حادثه و پیگیری مسئولان مربوطه را صادر کردند.

بررسی‌های اولیه نشان داد که عدم رعایت استانداردهای ایمنی و سهل‌انگاری در نگهداری مواد اشتعال‌زا توسط اپراتور بخش خصوصی از دلایل اصلی این فاجعه بوده است. همچنین گزارش‌هایی مبنی بر وجود مشکلات در سیستم اعلام و اطفای حریق برخی سوله‌ها منتشر شد.

پیامدهای حادثه بندر رجایی

حادثه انفجار در بندر شهید رجایی پیامدهای گسترده‌ای به دنبال داشت:

• پیامدهای اقتصادی: کاهش موقت حجم تجارت خارجی کشور، هزینه‌های سنگین بازسازی، کاهش سرعت حمل و نقل کالاها.

• پیامدهای اجتماعی: افزایش نگرانی‌های عمومی نسبت به امنیت بنادر کشور و فشار افکار عمومی بر ضرورت ارتقاء استانداردهای ایمنی.

• پیامدهای سیاسی: انتقاد شدید رسانه‌ها و فعالان اقتصادی از عملکرد برخی دستگاه‌های نظارتی و مطالبه برای بازنگری در مدیریت بندرها.

کلام آخر

بندر شهید رجایی نه تنها ستون فقرات تجارت خارجی ایران است، بلکه ابزاری کلیدی برای تقویت جایگاه کشور در معادلات اقتصادی و ژئوپولیتیکی جهان به شمار می‌رود. آینده این بندر به میزان سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، ارتقای استانداردهای بین‌المللی، توسعه سیستم‌های هوشمند بندری و توانمندی در مدیریت بحران‌ها وابسته است. موفقیت در این مسیر می‌تواند نقش ایران را به عنوان یک بازیگر مهم‌تر در تجارت جهانی تثبیت کند.

انتهای مطلب/ ن.پ