سرگذشت عطار نیشابوری+ اقدامات و تاثیرات عطار بر ادبیات فارسی

به گزارش تجارت امروز؛ عطار نیشابوری نقش بزرگی در گسترش علم و فرهنگ ایرانی داشته است.  اگر اهل تاریخ باشید و نگاهی کوتاه به تاریخ ایران و باستان انداخته باشید، متوجه می شوید که در ایران شاعران و عارفان زیادی شکوفا شده اند. و ایران، تاریخ باشکوهی دارد که هیچ کشوری در دنیا به قدمت و عظمت آن نمی رسد.

تاریخچه عطار نیشابوری

عطار یکی از عارفان و شاعران نامدار ادبیات فارسی است که شهرت جهانی دارد و گنجینه‌ای پرافتخار برای ملت ایران محسوب می‌شود. نام این شاعر بزرگ، محمد، لقبش فریدالدین و کنیه‌اش ابو حامد است. عطار نیشابوری را می‌توان یکی از بزرگان درجه اول عرفان به حساب آورد که همیشه سادگی در کلام را سرلوحه تمامی آثارش قرار داده و همین مسئله موجب شده که محبوبیت خاصی در میان مردم پیدا کند.

فریدالدین محمد عطار نیشابوری، معروف به عطار و عطار نیشابوری، شاعر و عارف ایرانی قرن ششم و هفتم قمری بود. از جزئیات زندگی‌اش اطلاعات کاملی در دست نیست. او در سال ۵۴۰ ق یا ۵۳۷ق در منطقه کَدکَن حوالی نیشابور به دنیا آمد. و در حمله سربازان مغول به نیشابور، اسیر و سپس در سال ۶۱۷ یا ۶۱۸ق و یا ۶۲۷ق کشته شد.

پدر او داروفروش (عطار) بود و فریدالدین نیز ابتدا به شغل پدر مشغول شد. او برای کسب علم، به  هند، عراق، شام و مصر مسافرت کرد. سپس به نیشابور بازگشت و تا پایان عمر در آنجا زیست. عطار با علوم مختلفی مانند قرآن، حدیث، فقه، تفسیر، ‌طب، نجوم و کلام آشنا بود که نتیجه آن در آثارش نیز دیده می‌شود.

آرامگاه عطار کجاست؟

آرامگاه عطار نیشابوری در ۶ کیلومتری غرب نیشابور و در نزدیکی آرامگاه عمر خیام قرار دارد. بنای این آرامگاه مربوط به دوره تیموری است و توسط فردی به نام امیرعلی شیرنوایی ساخته شده است. این آرامگاه در دوره پهلوی دوم به‌طور کامل مرمت شد و در دهه ۷۰ هم ترمیم مختصری روی آن انجام گرفت.

دوران طلایی عطار نیشابوری

فریدالدین در دوران جوانی خود، به نقاط بسیاری در جهان سفر کرد و از مصر، سوریه، عربستان، هند و آسیای مرکزی دیدن نمود اما سرانجام در زادگاهش نیشابور ساکن شد. عطار سال‌ها در نیشابور به جمع‌آوری سخنان صوفیان و بررسی و مطالعه علوم مختلف پرداخت.

اطلاعات روشنی درباره‌ی آموخته‌های عطار نیشابوری از نوشته‌های او به‌ دست نمی‌آید. آنچه مشهود است این است که او در سال‌های آغازین زندگی خود، به مطالعه‌ی فقه، تفسیر و حدیث پرداخته است. عطار قصد نداشته تا اسرار طبیعت را کشف کند. از سوی دیگر، در او انگیزه‌ای برای نمایش دانشش وجود نداشته است.

تنها زمانی به ابراز دانش خود دست می‌زند که می‌خواهد مبحثی از علم را در قالب یک داستان بیان کند؛ مثل زمانی که در پایان داستانی درباره‌ی یک شخصیت فقیر، دست به توصیف صور فلکی می‌زند یا هنگامی که به‌عنوان نمونه‌ای از دانایی یک دانشمند، مهارت او را در برداشتن تومور مغزی ذکر می‌کند.

از عطار نیشابوری اشعار زیادی به جای مانده است از جمله چهار منظومه، دیوان اشعار، کتاب مختارنامه و… زبان غزلیات عطار با زبان روایی او تفاوت چندانی ندارند و همین امر را می‌توان در خصوص بلاغت و تصویرسازی وی نیز بیان کرد. غزل‌های او عموماً تجارب معنوی را با زبانی نمادین بازنمایی می‌کنند. قصیده‌های عطار نیز مضامین عرفانی، اخلاقی و احکام عملی را بیان می‌کنند و تا حدود بسیاری از قصاید سنایی الهام‌گرفته‌شده به نظر می‌رسند.

عطار نیشابوری در سال ۶۱۸ هجری قمری به هنگام حمله‌ی مغول از دنیا رفت. او در نزدیکی دروازه‌ی شهر توسط سربازان کشته و تمام آثارش نیز سوزانده شد. آثاری که پس از این‌همه سال به دست ما رسیده است، پیش از حمله‌ی مغول به شهرهای دیگری برده شده بودند.

آثار عطارنیشابوری

عطار نیشابوری یکی از پرکارترین و فعال‌ترین شاعران ایرانی به شمار می‌رود و بنا به روایات بیش از ۱۸۰ اثر گوناگون از خود به‌جای گذاشته که حدود ۴۰ عدد از آن‌ها به شعر و نثر است. این شاعر بزرگ دارای تالیفات و تصنیف‌های بسیاری بوده که بیشتر آن‌ها منظوم هستند.

روایت است که عطار به تعداد سوره‌های قرآن، ۱۱۴ تصنیف از کتاب، رساله، نظم و نثر نوشته است. از ویژگی‌های اشعار این شیخ بزرگ می‌توان به شیوایی، سادگی و روان بودن آن‌ها اشاره کرد که به زیبایی در آثار او مشهود است.

مصیبت نامه عطار

یکی از آثار مشهور و معروف عطار را می‌توان مصیبت نامه برشمرد که از آثار منظوم این شاعر بوده و شامل ۷,۵۳۹ بیت و ۳۴۷ حکایت است. مصیبت نامه در قالب مثنوی سروده شده و عمق عرفانی بسیار بالایی دارد که با هیچ یک از آثار او قابل مقایسه نیست. در اشعار این شیخ، سوز و درد خالصانه‌ای وجود دارد که آن را در کمتر شاعری می‌توان یافت. عطار این اثر خود را در دوران پختگی خود سروده است، به همین خاطر آن را نسبت به سایر آثارش، خاص‌تر کرده است.

منطق الطیر عطار

یکی دیگر از آثار معروف عطار را می‌توان منطق الطیر معرفی کرد که با نام مقامات الطیور هم شناخته می‌شود. منطق الطیر منظومه‌ای مثنوی به زبان فارسی و مشتمل بر ۴۴۵۸ بیت است. واژه منطق الطیر در زبان عربی به‌معنای «زبان مرغان» است و محتوای این اثر توصیفی از سفر مرغان به سوی سیمرغ و ماجراها و مشکلاتی است که در این راه برای آن‌ها روی می‌دهد. منطق الطیر عطار یکی از آثار جاویدان ادب فارسی به شمار می‌رود و کتاب آن علاوه بر ایران، در هندوستان و کشورهای اروپایی هم به چاپ رسیده است.

تذکره الاولیا

تذکره الاولیا کتابی است به نثر ساده و در قسمت‌هایی مسجع از عطار نیشابوری است. عطار شرح ۷۲ تن از اولیا، عارفان و مشایخ تصوف را با ذکر مکارم اخلاق، مواعظ و سخنان حکمت آمیزشان در این کتاب به تحریر آورده است. از متن کتاب:

آن سلطان ملت مصطفوی، آن برهان حجت نبوی، آن عامل صدیق، آن عالم تحقیق، آن میوه دل اولیاء، آن جگرگوشه انبیاء، آن ناقد علی، آن وارث نبی، آن عارف عاشق: جعفرالصادق رضی الله عنه.

گفته بودیم که اگر ذکر انبیاء و صحابه و اهل بیت کنیم کتابی جداگانه باید ساخت این کتاب شرح اولیاست که پس از ایشان بوده اند اما به سبب تبرک به صادق ابتدا کنیم که او نیز بعد از ایشان بوده است. و چون از اهل بیت بود و سخن طریقت او بیشتر گفته است و روایت از وی بیشتر آمده است کلمه ای چند از آن او بیاوریم که ایشان همه یکی اند. چون ذکر او کرده شود از آن همه بود. نه بینی که قومی که مذهب او دارند، مذهب دوازده امام دارند. یعنی یکی دوازده است و دوازده یکی.

مرگ عطار نیشابوری

عطار نیشابوری در سال ۶۱۸ هجری قمری زمانی که هفتاد و اندی سن داشت، به دست سربازان مغول اسیر شد و در نزدیکی دروازه شهر کشته شد. گفته می‌شود مغولان علاوه بر کشتن وی، برخی از کتاب‌ها و آثار او را نیز به آتش کشیدند.

این دو بیت شعر را به زمان مرگ او نسبت می‌دهند: در کوی تو رسم سرفرازی این است/ مستان تو را کمینه بازی این است با این همه رتبه هیچ نتوانم گفت/ شاید که تو را بنده نوازی این است مقبره‌ی این عارف بزرگ در نزدیکی شهر نیشابور قرار دارد. بنای این آرامگاه مربوط به دوره تیموری و ساخته‌ی فردی به نام امیرعلی شیرنوایی است که دوره پهلوی دوم به‌طور کامل مرمت شد.

انتهای مطلب/آ.ع