روز بزرگذاشت سعدی + آثار و زندگی نامه

به گزارش تجارت امروز؛ سعدی، شاعر بزرگ و شناخته شده ای است، که تقریبا در تمام دنیا اشعار او شنیده شده است. و مردم در اقصی نقاط جهان کتاب او را ترجمه کرده و می خوانند. در این مقاله به شخصیت بزرگ سعدی و زندگی نامه ارزشمند او می پردازیم.

سعدی که بود؟

ابومحمد مشرف‌الدین مصلح بن عبدالله بن مشرف، متخلص به سعدی، شاعر و نویسنده بزرگ قرن هفتم هجری است. واژه سعدی از نام اتابک مظفرالدین سعد، پسر ابوبکر، پسر سعد، پسر زنگی گرفته شده و از القاب ویژه این شاعر بزرگ می‌توان «استاد سخن»، «پادشاه سخن» و «شیخ اجل» را برشمرد.

سعدی بدون تردید یکی از پنج شاعر اول زبان فارسی و از بزرگترین شاعران ایران است که زیبایی کلام و شیوایی او در نظم و نثر شهرت جهانی داشته و زبانزد همگان است. غزل‌سرایی سعدی در مورد اخلاق و عرفان، بسیار زیبا و جذاب است و تاکنون کسی نتوانسته تا این حد زیبا غزل بسراید. کتاب‌های این شاعر بزرگ به زبان‌های اروپایی هم ترجمه شده است؛ تا جایی که برخی معتقدند اروپا ادبیات فارسی را با اشعار سعدی شناخت.

مرکز سعدی شناسی، از سال ۱۳۸۱ خورشیدی، روز اول اردیبهشت را به این شاعر بزرگ و محبوب کشورمان اختصاص داد و آن را روز سعدی اعلام کرد.

زندگی نامه سعدی

سعدی شیرازی متولد سال ۱۲۱۰ میلادی (۵۸۹شمسی) شیراز است. نام کامل او «ابومحمّد مُشرف‌ الدین مُصلِح بن عبدالله بن مشرّف» و نام کوچکش «مصلح» است که از نام پدربزرگ پدری‌اش گرفته شده. پدرش معلم دین و از کارکنان دربار اتابک بود. او از کودکی توسط پدرش تحت آموزش قرار گرفت، اما در ۱۲ سالگی پدرش را از دست داد و نزد پدربزرگ مادری خود «مسعود بن مصلح الفارسی» بزرگ شد.

وی در ۱۴ سالگی و بعد از حمله «سلطان غیاث‌الدین خوارزمشاه» به شیراز، از این شهر خارج و راهی بغداد شد. در ۱۷ سالگی در مدرسه نظامیه بغداد ثبت نام کرد و در کلاس‌های درس «جمال‌الدین ابوالفرج عبدالرحمن» حضور یافت. سعدی، دروسی مانند صرف و نحو عربی، حدیث، فقه، اصول، طب، نجوم و فلسفه را فرا گرفت.

به دلیل آموزش‌هایی که دریافت کرده بود در صرف و نحو، لغت، کلام، منطق، حکمت الهی و حکمت عملی مهارت یافت و بعد از پایان تحصیلاتش به عنوان واعظ، به مناطق مختلف سفر و مردم را ارشاد می‌کرد. سعدی نزدیک به ۳۰ سال جهانگردی کرد و علاقه زیادی به سفر داشت. این‌طور که می‌گویند تا ۴۵ سالگی به مناطق مختلفی مثل دمشق، بعلبک، حجاز، هندوستان، فلسطین و آذربایجان سفر کرد و مشغول تدریس و موعظه شد.

او در حدود سال ۱۲۵۶ میلادی در اواخر ۴۶ سالگی به زادگاه خود یعنی شیراز بازگشت و مورد احترام قرار گرفت. زندگی او با حضور مغول‌ها در ایران و سقوط حکومت‌‌هایی مانند «خوارزمشاهیان»، «عباسیان» و «اتابکان فارس» همراه بود. سعدی مانند پدرش به دربار رفت و آمد داشت و خود را به «اتابک ابوبکر بن سعدی زنگی» که حاکم فارس بود، نزدیک کرد.

وضعیت داخلی ایران در زمان سعدی

سعدی در دوران زندگی خود جنگ‌های بسیار وحشتناکی را مشاهده کرد. به عنوان مثال حمله مغول به کشور ایران درست در دوران زندگی سعدی اتفاق افتاد. در همان زمان بود که آثار و ادبیات فارسی تا حد زیادی نابود شدند. به همین دلیل است که ما هنوز نمی‌دانیم آیا به تمامی آثار سعدی دسترسی داریم یا خیر.

در زمان زندگی سعدی بسیاری از عالمان و بزرگان علم و ادب توسط دشمنان کشته شدند. با این حال، وضعیت داخلی شهری که سعدی در آن زندگی می‌کرد، بسیار مناسب بود. زیرا حاکمان شهر شیراز توجه بسیار زیادی به علم و ادب داشتند و معمولاً شرایط سیاسی در شهر شیراز مساعد بود. همچنین این حاکمان تمام تلاش خود را کردند تا از ورود مغولان به این شهر جلوگیری شود.

غزلیات و هزلیات سعدی

غزلیات سعدی هم سروده‌های او در قالب غزل است. سعدی حدود ۷۰۰ غزل دارد که در سرودن آن‌ها به شیوه بیان و اشعار سنایی و انوری توجه ویژه داشته است. موضوع بیشتر غزل‌های سعدی، عشق است، اما وی علاوه بر غزل های عاشقانه، غزل های عارفانه و اشعار پندآموز نیز سروده است. غزلیات سعدی در چهار کتاب به نام‌های «طیبات»، «بدایع»، «خواتیم» و «غزلیات قدیم»، گردآوری شده است.

سعدی، سه رساله با نام‌های «مطایبات»، «مضحکات» و «خبیثات» هم دارد که به مجموعه آن‌ها «هزلیات» گفته می‌شود. وی در آن‌ها از الفاظ جسورانه و بیان بی‌پروا استفاده کرده است. سعدی که در ابتدا سبک متداول خودش را در نویسندگی در پیش گرفته بود، مدتی به سبک خواجه عبدالله انصاری تمایل یافت، اما پس از آن سبک خودش را اختراع کرد.

پیش از نوشتن «بوستان و گلستان»، او را بیشتر به عنوان واعظ می‌شناختند، اما پس از این دو کتاب، به عنوان یک شاعر، شهرت یافت. او سپس زندگی خود را صرف سرودن شعر و مراقبه کرد. سعدی با سرودن شعر و تقدیم آن به امیران و وزیران، زندگی خود را می‌گذراند. گاهی به سبک شعر، آن‌ها را نصحیت می‌کرد و آن‌ها نیز برایش هدایایی می‌فرستادند.

آثار سعدی

همهٔ آثار سعدی اعم از شعر و نثر در مجموعه‌ای تحت عنوان کتاب کلیات سعدی جمع‌آوری شده‌است. از بین آثاری که در این کتاب آمده، بوستان و گلستان دو کتاب مستقل هستند. گلستان به نظم و نثر مسجع و بوستان به نظم توسط سعدی تألیف شده‌است.

بوستان سعدی

بوستان از آثار منظوم سعدی و یکی از شاهکارهای ادب فارسی به‌شمار می‌آید. این کتاب در نسخه‌های قدیمی سعدی‌نامه نامیده می‌شد، اما بعدها به بوستان شهرت یافت. بوستان به نظم (شعر) نوشته شده و مشتمل بر حدود چهار هزار بیت شعر است.

قالب شعری آنمثنوی است و همانند شاهنامه فردوسی در بحر متقارب (فعولن فعولن فعولن فَعَل/ فَعول) سروده‌شده‌است.

بوستان، کتابی اخلاقی و آموزشی است و سعدی آرمانشهر مطلوب خود را در آن به تصویر کشیده‌است.چنان‌که سعدی خود اشاره کرده‌است، نگارش آن را در ۶۵۵ هجری به پایان برده و به ابوبکر بن سعد زنگی تقدیم کرده‌است.

بوستان با یک مقدمه نسبتاً طولانی شروع می‌شود که در حمد خداوند، ستایش پیامبر اسلام، بیان دلیل نگارش کتاب و مدح ابوبکر بن سعد زنگی و سعد بن ابوبکر، حاکمان وقت فارس، سروده‌شده‌است.این کتاب در ده فصل (اصطلاحاً ده باب) نوشته شده‌است که عبارتند از:عدل، احسان، عشق، تواضع، رضا، ذکر، تربیت، شُکر، توبه و مناجات و ختم کتاب.حجم این باب‌ها متفاوت است و به‌جز باب اول و پنجم، همگی با یک مقدمه نسبتاً کوتاه شروع می‌شوند. هر باب مشتمل بر حکایت‌هایی است که به‌صورت پی‌درپی نقل می‌شوند.

بر اساس نسخه تصحیح شده غلام‌حسین یوسفی، با احتساب دیباچه، مجموعاً ۱۸۳ حکایت در این کتاب نقل شده‌است. حکایت‌های بوستان از نظر پیچیدگی و ساختار یکسان نیستند؛ برخی از ساختار داستانی پیچیده‌تری برخوردارند و حوادث و اشخاص متعددی را در بر می‌گیرند، درحالی‌که برخی دیگر ساده و درحد حکایت‌واره‌اند.

گلستان سعدی

سعدی کتاب گلستان را در سال ۶۵۶ هجری قمری، یعنی یک سال پس از نگارش بوستان نوشته‌است. این کتاب به نثر آهنگین و آمیخته با نظم و در هشت فصل (اصطلاحاً هشت باب) نوشته شده‌است.

هشت باب گلستان عبارتند از: سیرت پادشاهان، اخلاق درویشان، فضیلت قناعت، فوائد خاموشی،عشق و جوانی، ضعف و پیری، تأثیر تربیت، و آداب صحبت. گلستان، یکی از تأثیرگذارترین کتاب‌های نثر در ادبیات فارسی است.سعدی این کتاب را به سعد بن ابوبکر بن سعدی زنگی تقدیم کرده‌است.

این کتاب، مجموعه‌ای از حکایت‌های مستقل و حاوی اندرزها و جمله‌های قصار است. اما هنر داستان‌گویی و ایجاز نگارنده، مانع از آن می‌شود که وجه تعلیمی آن باعث ملالت خواننده شود.

سعدی در گلستان، از پرداختن به تاریخ‌نگاری و تذکره‌نویسی پرهیز می‌کند و صرفاً به بیان امور مربوط به زندگی و منش اشخاص می‌پردازد. کتاب گلستان را می‌توان گزارش سعدی از جامعه زمان خود دانست، که در آن اوضاع فرهنگی و اجتماعی مردم به صورت واقعی به تصویر کشیده شده‌است.

آثار به زبان عربی

سعدی اثر مستقلی به زبان عربی ندارد. اما تعدادی از اشعار وی به زبان عربی سروده شده‌است. این اشعار مرکب از تعدادی قصیده، قطعه و تک‌بیت است.

مجموعه آثار عربی سعدی در سال ۱۳۹۰ در قالب کتابی به نام اشعار عربی سعدی گردآوری شد و به‌همراه ترجمه فارسی آنها، توسط انتشارات مرکز سعدی‌شناسی به‌چاپ رسید. به‌عقیده ادوارد، شرق‌شناس، اشعار عربی سعدی در سطح متوسطی قرار دارد.

موسی اسوار، این اشعار را در مقایسه با شعرای عرب زبان هم عصر سعدی، دارای جایگاه نسبتاً خوبی می‌داند که از نظر مضمون و ساختار قوی هستند. به‌عقیده وی، پاره‌ای اشکالات نحوی در اشعار عربی سعدی به‌چشم می‌خورد.

مرگ سعدی

درباره تاریخ درگذشت سعدی، نظرات مختلفی وجود دارد که بین سال‌‌های ۶۹۰ تا ۶۹۵ هجری قمری متغیر است، اما احتمال این‌که او در ذیحجه سال ۶۹۰ هجری و در ۸۴ سالگی فوت کرده باشد، بیشتر است. وی را در همان خانقاهی که سال‌های آخر عمرش در آن اقامت داشت به خاک سپردند.

آرامگاه سعدی با نام «سعدیه» در شمال شرقی شیراز، در دامنه کوه «پهندژ» و در کنار باغ دلگشا قرار دارد.

انتهای مطلب/آ.ع