نگاهی به آداب و رسوم ماه رمضان؛ آدابی برای رسیدن به آرامش

به گزارش تجارت امروز؛ از لحظه آغاز ماه رمضان با رؤیت هلال ماه تا شب عید فطر هر جامعه‌ای آیین‌ها و سنت‌های خاص خود را به جا می‌آورد. آداب و رسوم ماه رمضان شامل طیفی گسترده از فعالیت‌ها است که از عبادات فردی مانند تلاوت قرآن و دعا تا آیین‌های اجتماعی همچون برپایی سفره‌های افطاری، جمع‌آوری کمک برای نیازمندان و برگزاری مراسم شب‌های قدر را در بر می‌گیرد. در برخی از فرهنگ‌ها این آداب با آوای ملکوتی اذان مغرب آغاز می‌شود، جایی که افراد با نوشیدن آب یا خوردن خرما روزه خود را باز می‌کنند و سپس به یک افطار مفصل می‌پردازند. این سفره‌های افطاری علاوه بر جنبه معنوی فرصتی برای تقویت پیوندهای خانوادگی و اجتماعی هستند.

آداب و رسوم ماه رمضان چیزی فراتر از یک مجموعه آیین‌های مذهبی یا فرهنگی هستند. آن‌ها پلی میان گذشته و حال، دین و فرهنگ، فرد و اجتماع به شمار می‌آیند. ماه رمضان فرصتی است که با تأمل در این آداب و رسوم نه‌تنها به عمق معنویت این ماه پی ببریم، بلکه ارزش‌های مشترک انسانی را نیز در کنار هم جشن بگیریم. این آداب همچون چراغی درخشان در دل تاریکی‌ها یادآور اهمیت همبستگی، ایمان و انسان‌دوستی است.

 آداب و رسوم ماه رمضان

با آغاز ماه مبارک رمضان رنگ و بوی معنویت در سراسر کشور پراکنده می‌شود. از شمال تا جنوب و از شرق تا غرب هر منطقه با آداب و رسوم خاص خود به استقبال این ماه پربرکت می‌رود. از سفره‌های افطار رنگین و شب‌های قدر پر از معنویت گرفته تا آداب خاص روزه داری و اعمال مستحبی هر یک جلوه‌ای از این ماه پرفیض است. در این مقاله قصد داریم به برخی از این آداب و رسوم زیبا بپردازیم و به اهمیت حفظ و احیای آن‌ها اشاره کنیم.

خانه تکانی کردن

نظافت و خانه‌تکانی آیینی است که در آستانه بهار قرآن روح تازه‌ای به زندگی می‌بخشد. نه تنها خانه‌ها بلکه اماکن عمومی مانند مساجد و تکایا نیز با همت مردم آماده برگزاری مراسم معنوی می‌شوند. در شهر کازرون نیز خادمان با جان و دل به نظافت مسجد می‌پردازند و آن را برای برگزاری مراسم آماده می‌کنند. در کنار نظافت محیط توجه به پاکیزگی فردی نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. به همین دلیل حمام‌های عمومی در روزهای منتهی به ماه رمضان مملو از افرادی است که خود را برای این ماه عزیز آماده می‌کنند. حنا بستن و خضاب کردن نیز از جمله آداب و رسوم رایج در این ایام است.

تهیه مایحتاج رمضان

در روزگاران نه چندان دور با فرا رسیدن ماه مبارک رمضان مردم با دقتی مثال زدنی خود را برای میهمانی خدا آماده می‌کردند. از آنجایی که در این ماه زندگی روزمره رنگ و بوی دیگری می‌گرفت و بیشتر وقت مردم صرف عبادت می‌شد تهیه مایحتاج مورد نیاز قبل از آغاز ماه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بود.

در هر منطقه آداب و رسوم خاص خود برای تهیه مایحتاج رمضان وجود داشت. برای مثال در فراهان اراک، رسم بر این بود که هر ساله گوسفندی را برای ماه رمضان چاق می‌کردند و گوشت آن را به روش‌های سنتی مانند قورمه کردن یا آویزان کردن از سقف، برای ماه‌ها نگهداری می‌کردند. این گوشت خشک شده را «شوشو» می‌نامیدند.

زنان نیز با هنر و مهارت خود، برای تهیه غذاهای مخصوص رمضان تلاش می‌کردند. در کازرون، زنان از مقدار زیادی آرد نان‌های نازکی پخته و آن‌ها را در ظرف‌های مخصوصی به نام «ناندان» یا «کرچدان» نگهداری می‌کردند تا در طول ماه رمضان به عنوان یکی از مواد اصلی آش‌های خوشمزه استفاده شود. همچنین بریدن رشته برای آش و تهیه نشاسته برنج از دیگر فعالیت‌های پرطرفدار زنان خانه‌دار در این ایام بود.

کلوخ اندازان

یک روز مانده به ماه مبارک رمضان جشنی رنگارنگ در سراسر ایران برپا می‌شد که به آن “کلوخ اندازان” می‌گفتند. در این روز مردم شهرها و روستاها با بستن بساطی از خوراکی‌های لذیذ و بازی‌های شاد به دل طبیعت می‌زدند. از یزد تا قزوین و بردسیر این جشن با نام‌ها و آداب مختلف، اما با یک هدف مشترک برگزار می‌شد: آماده‌سازی روح و جسم برای روزه‌داری.

در یزد عطر شولی‌های متنوعی چون عدس، باقلا و شلغم فضای جشن را پر می‌کرد. آش رشته حلوای برنج، شله زرد و پالوده یزدی نیز از دیگر مهمانان این سفره رنگین بودند. در قزوین این جشن با نام “گل خندانی” و در بردسیر با نام “سنگ اندازان” شناخته می‌شد. اما در همه این مناطق قصه‌گویی، بازی و شادی بخش جدایی‌ناپذیر این روز بود.

تشخیص وقت سحر

امروزه با پیشرفت تکنولوژی روش‌های بیدار شدن برای سحر کاملاً تغییر کرده است. زنگ‌های ساعت دیجیتال و هشدارهای گوشی‌های هوشمند جایگزین روش‌های سنتی شده‌اند. با این حال نمی‌توان انکار کرد که روش‌های قدیمی جذابیت و هیجان خاص خود را داشتند. این روش‌ها علاوه بر اینکه مردم را بیدار می‌کردند، به آن‌ها یادآوری می‌کردند که بخشی از یک جامعه بزرگ هستند و همه با هم برای عبادت آماده می‌شوند.

سحری یکی دیگر از آداب و رسوم ماه رمضان

در سحرگاهان ماه مبارک رمضان نوای دلنشین مناجات‌ها و صدای توپ سحر سکوت شب را می‌شکند و روزه‌داران را از خواب بیدار می‌کند. با شنیدن این صداها خانه‌ها یکی یکی از خواب بیدار می‌شوند و عطر چای و غذاهای گرم فضای خانه‌ها را پر می‌کند. خانواده‌ها با هم دور هم جمع می‌شوند و پس از وضو و خواندن دعاهای مخصوص سحری را صرف می‌کنند. در این سحرهای روحانی، حتی کودکان خردسال نیز با اشتیاق همراه بزرگ‌ترها بیدار می‌شوند و به این سنت دیرینه می‌پیوندند.

مراسم ویژه و شب نشینی

یکی از آداب و رسوم ماه رمضان برپایی مجالس ختم قرآن است. این مجالس گاه به صورت زنانه و با هدف شادی روح اموات برگزار می‌شود و گاه نیز به صورت مردانه در مساجد پس از نمازهای اصلی برپا می‌شود. علاوه بر این دیدارهای دوستانه و خانوادگی پس از افطار از دیگر رسوم پرطرفدار این ماه بوده است. در این گردهمایی‌ها افراد ضمن صرف تنقلات و شب‌چره، به خواندن شعر، داستان‌گویی و بازی‌های سنتی می‌پرداختند.

برای مثال در روستای لهران طالقان صاحبخانه با پذیرایی از مهمانان و اجرای بازی‌هایی مانند گل یا پوچ، لحظات شاد و خاطره‌انگیزی را برای آنان رقم می‌زد. اگرچه برخی از این آداب و رسوم در گذر زمان دستخوش تغییر شده‌اند اما هنوز هم در بسیاری از مناطق، به عنوان بخشی جدایی‌ناپذیر از فرهنگ و آئین مردم برگزار می‌شوند.

افطاری

تعیین زمان افطار، همچون سحر با روش‌های سنتی و تقریباً مشابهی انجام می‌شود. زنان خانه‌دار پیش از اذان مغرب با آماده‌سازی سفره افطار، فضایی گرم و صمیمی را برای خانواده فراهم می‌کنند. در این سفره‌ها علاوه بر غذاهای سبک و آماده مانند نان، پنیر و سبزی انواع میوه‌های فصل، نوشیدنی‌های گرم و خنک نیز جایگاه ویژه‌ای دارد. رسم بر این است که با نوشیدن آب گرم، خرما یا قنداق روزه را باز کنند. دعاهای مخصوص افطار نیز بر زیبایی این لحظات می‌افزاید. در گذشته پخت نان تازه در هر عصر ماه رمضان، رایج بود و خوردن شربت، هندوانه و خربزه در روزهای گرم تابستان لذت افطار را دوچندان می‌کرد.

سرگرمی‌های ماه رمضان

یکی از جذاب‌ترین آداب و رسوم ماه رمضان، رسم جمع‌آوری هدایا توسط جوانان است. این رسم که با نام‌هایی مانند هومبابایی، الم ترانی و الله رمضانی در مناطق مختلف کشور شناخته می‌شود به شیوه‌های متنوعی اجرا می‌شود. در این مراسم گروهی از جوانان با انتخاب یک سرگروه به درب خانه‌ها رفته و با خواندن اشعار شاد و مخصوص هدایای نقدی و غیر نقدی جمع‌آوری می‌کنند.

اشعاری که در این مراسم خوانده می‌شود معمولاً حاوی درخواست هدیه و قدردانی از صاحبخانه است. این رسم نه تنها باعث شادی و نشاط کودکان و نوجوانان می‌شود بلکه فرصتی برای تقویت روابط اجتماعی و حفظ سنت‌های محلی فراهم می‌کند.

آب و جاروی مسجد

خانه‌تکانی مساجد پیش از ماه رمضان یکی از آیین‌های سنتی و پرطرفداری بود که در تهران قدیم رواج داشت. اگرچه با گذشت زمان و تغییر سبک زندگی برخی از جزئیات این رسم دستخوش تغییر شده است، اما هنوز هم در بسیاری از محله‌ها این سنت زیبا زنده نگه داشته می‌شود. در گذشته اهالی محله با ابزارهای ساده‌ای مانند جارو و دستمال مساجد را تمیز می‌کردند. اما امروزه با پیشرفت تکنولوژی، از وسایل مدرن نظافتی نیز استفاده می‌شود. با این حال روحیه همکاری و همدلی که در این رسم نهفته است همچنان پابرجاست.

 کیسه برکت و مراد

آیین کیسه‌دوزی یکی از سنت‌های زیبای ایرانی است که ریشه در اعتقادات مذهبی و باورهای مردم دارد. در بسیاری از مناطق ایران از جمله آذربایجان شرقی، سمنان، شاهرود و همدان زنان و دختران در آخرین روزهای ماه مبارک رمضان به ویژه در روز بیست و هفتم این ماه به مسجد می‌روند و با همدیگر کیسه‌های کوچکی را می‌دوزند. آن‌ها مقداری پول یا گندم و برنج درون این کیسه‌ها می‌گذارند و با نیتی پاک از خداوند برکت و روزی فراوان در سال آینده را طلب می‌کنند.

این کیسه‌ها که با نام‌های مختلفی چون کیسه برکت، کیسه مراد و… شناخته می‌شوند، تا سال بعد نزد خانواده‌ها نگهداری می‌شوند. اعتقاد بر این است که این کیسه‌ها نماد برکت و روزی هستند و تا زمانی که آن‌ها را نزد خود داشته باشند خداوند روزی آن‌ها را فراوان خواهد کرد.

نماز در فضای باز

با فرا رسیدن عید سعید فطر صحنه‌های زیبایی در مساجد و خیابان‌های کشورمان رقم می‌خورد. صف‌های طولانی نمازگزاران که از سحرگاهان برای اقامه نماز عید آماده می‌شوند جلوه‌ای باشکوه به این روز می‌دهند. سنت برگزاری نماز عید فطر در فضای باز علاوه بر ایجاد حس اتحاد و یکپارچگی، فرصتی برای شکرگزاری و نیایش است. در روستاها از سحرگاهان فرش‌های رنگارنگ در حیاط مساجد پهن می‌شود و صدای تلاوت قرآن و دعا فضای معنوی خاصی را ایجاد می‌کند.

پس از اقامه نماز سنت خیرخواهی و کمک به نیازمندان با تقسیم عیدی و کفاره ادامه می‌یابد. همچنین پخت و توزیع شیرینی‌های سنتی مانند نان خرمایی، کنجدی، زولبیا و بامیه نشانه‌ای از شادی و شادمانی مردم است. این آئین‌ها که از نسلی به نسل دیگر منتقل شده‌اند ریشه در فرهنگ و اعتقادات مردم ایران دارد.

برپایی مراسم رمضانی

مراسم رمضانی یکی از شیرین‌ترین لحظات کودکی برای بسیاری از ما ایرانی‌هاست. در این مراسم که در شهرهای مختلف ایران با نام‌ها و آداب و رسوم گوناگون برگزار می‌شود، کودکان و نوجوانان با شور و شوق خاصی به خانه‌های همسایگان می‌روند و با خواندن شعر و سرود هدایایی دریافت می‌کنند. این هدایا که معمولاً شامل پول، شیرینی و آجیل است علاوه بر شادی کودکان، فرصتی برای تقویت روابط اجتماعی و کمک به نیازمندان نیز فراهم می‌کند. ریشه این سنت زیبا را می‌توان در داستان قرآن خوانی امام حسن و امام حسین (ع) نزد پیامبر جستجو کرد.

کلام آخر

آداب و رسوم ماه رمضان فراتر از یک سری مراسم و آیین‌ها، بر جنبه‌های مختلف زندگی روزمره ما تأثیر می‌گذارد. از جمله این تأثیرات می‌توان به تقویت روحیه بخشش، همدلی و تعاون اشاره کرد. این آداب و رسوم به ما یادآور می‌شوند که در کنار عبادت فردی مسئولیت اجتماعی نیز داریم.

از همراهی شما در معرفی آداب و رسوم ماه رمضان سپاسگزاریم. اگر سوالی در ذهن دارید در بخش نظرات منتظر شما هستیم. همچنین پیشنهادات شما برای بهبود کیفیت مطالب ما چراغ راه آینده ما خواهد بود. با همراهی شما تجارت امروز تلاش می‌کند تا اطلاعات دقیق و به‌روز را در اختیار مخاطبان خود قرار دهد.

انتهای مطلب/ م.د