نگاهی به ارگ کریم خان شیراز؛ از تاریخچه و معماری تا هزینه بازدید از آن
ارگ کریمخان، نگین تاریخی و معماری باشکوه شیراز، بازتابی از اقتدار و هنر دوران زندیه است. در این مطلب با تاریخچه، معماری و جذابیتهای این قلعه تاریخی بیشتر آشنا شوید.
ارگ کریم خان نگین تاریخی شهر شیراز، یکی از جذابترین و پربازدید ترین بناهای ایران است که تلفیقی از شکوه معماری دوران زندیه و حس و حال زندگی شاهانه را در دل خود جای داده است. اگر به دنبال سفری متفاوت در دل تاریخ هستید، جایی که دیوارهای بلندش روایتگر قدرت، هنر و سیاست یک دوره مهم از ایران باشد، ارگ کریم خان بهترین انتخاب برای شماست. در این مطلب تجارت امروز با ما همراه باشید تا سفری کوتاه اما پرماجرا به قلب زندیه داشته باشیم.
ارگ کریم خان؛ نماد اقتدار و زیبایی
ارگ کریمخان ارگی است که در مرکز شیراز قرار دارد. این ارگ در زمان سلطنت سلسله زندیه ساخته شدهاست و پس از اینکه کریم خان زند، شیراز را به عنوان پایتخت و این مکان را بهعنوان مکان زندگی خود انتخاب کرد، به ارگ کریمخانی معروف شد. در زمان سلطنت سلسله قاجار، از ارگ بهعنوان دارالحکومهٔ امرای فارس و از ۱۳۱۰ خورشیدی، از آن بهعنوان زندان شهربانی استفاده میشد. در سال ۱۳۵۰، این ارگ به اداره فرهنگ و هنر وقت واگذار شد.
ارگ کریم خان زیر نظر وزارت میراث فرهنگی جمهوری اسلامی ایران اداره میشود و مرمت نیز شدهاست. از این ارگ بهعنوان موزه نیز مورد استفاده قرار گرفتهاست. این اثر در ۱۴ خرداد ۱۳۵۱ با شمارهٔ ثبت ۹۱۸ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیدهاست. در ادامه با تاریخچه، معماری، طراحی، امکانات، ساعت و هزینه بازدید و … این بنا آشنا می شوید.
تاریخچه ارگ کریم خان
ساخت ارگ بین سالهای ۱۷۶۶ و ۱۷۶۷ میلادی انجام شد و کریمخان بهترین معماران زمان خود را جهت ساخت آن بکار گرفت. او همچنین بهترین مصالح را از داخل و خارج کشور تهیه و ساخت بنا را بهسرعت تمام کرد. این بنا در دوره زندیه بهعنوان محل استقرار حکومت و در دوره قاجاریه بهعنوان محل زندگی فرمانداران محلی استفاده میشد. عبدالحسین میرزا فرمانفرما حکمران فارس، دستور به بازسازی مینیاتورهای نقاشی شده در این بنا داد.
طراحی و معماری برج ارگ کریم خان
ارگ کریمخان تنها یک سازه حکومتی نبوده، بلکه بهعنوان یک نماد از درایت معماری ایرانی در هماهنگسازی نیازهای نظامی، رفاهی و زیباییشناسانه شناخته میشود. طراحی و ساخت این بنا نهتنها از اصول معماری سنتی ایران بهره گرفته، بلکه نشان از هوشمندی و ذوق هنری مردمان آن دوران دارد. ارگ امروزه با کاربری موزهای، یکی از مهمترین جاذبههای تاریخی شیراز و نمادی از شکوه ایران در سده هجده میلادی به شمار میآید.
معرفی کلی بنا و کارکرد دوگانه (مسکونی–نظامی)
بنای ارگ ترکیبی از دو معماری مسکونی و نظامی است. این بنا نه تنها مقر حکومت کریمخان زند بود، بلکه بهعنوان اقامتگاه سلطنتی و دژ دفاعی نیز ایفای نقش میکرد. ترکیب معماری نظامی و مسکونی در این بنا، جلوهای منحصربهفرد از هماهنگی کاربرد و زیبایی را به تصویر میکشد.
ساختار کلی و موقعیت مکانی
ارگ با مساحتی حدود ۱۳ هزار متر مربع، در طرحی مستطیلی و با دیوارهایی به ارتفاع تقریبی ۱۲ متر ساخته شده است. چهار برج استوانهای آجری با ارتفاع ۱۴ متر در چهار گوشه آن قرار دارند که هر یک سهطبقه بوده و برای دیدهبانی، نگهبانی و ذخیرهسازی طراحی شدهاند. اطراف ارگ در گذشته خندقی حفر شده بود که نقش مکملی در سیستم دفاعی آن ایفا میکرد. یکی از این برجها بر اثر نشست زمین دچار انحراف شده و به یکی از جاذبههای منحصربهفرد شهر شیراز تبدیل شده بود
ورودی اصلی و نمای خارجی
ورودی اصلی ارگ در ضلع شمالی، با کاشیکاریهای رنگارنگ صحنههایی از نبردهای اسطورهای مانند رستم و دیو سپید، نمادی از ظرافت هنر قاجاری است که بعدها به بنا افزوده شد. نمای خارجی با آجرکاری ساده و موزون، در عین استحکام، وقاری سلطنتی را القا میکند.
حیاط مرکزی و طراحی فضای باز
درون ارگ، فضایی آرام و هماهنگ با طبیعت دیده میشود. حیاط مرکزی مزین به حوضی بزرگ، درختان نارنج، گلکاریها و مسیرهای سنگفرش شده، روح باغ ایرانی را زنده میکند. اطراف این حیاط، سه ضلع شمالی، جنوبی و غربی شامل ایوانهایی ستوندار و اتاقهایی تزئین شده قرار گرفتهاند که اقامتگاه شاهانه و فضای اداری را شکل میدادند. ضلع شرقی نیز شامل حمام خصوصی و فضاهای خدماتی بوده است.
تزئینات داخلی ارگ، اوج هنر زندیه را نشان میدهد. سقف تالارها با نقاشیهای گلوبته و صحنههای درباری مزین شدهاند، گچبریهای دقیق و ارسیهای چوبی با شیشههای رنگی، نور را با جلوهای خیالانگیز به درون میتاباندند. سقفها دوپوش طراحی شده بودند؛ پوشش زیرین با نقش و رنگهایی از مواد طبیعی مانند طلا، گل اخرا و لاجورد تزئین شده که هنوز هم برخی از آنها قابل مشاهدهاند.
ارتباط اتاقها
تمامی اتاقها از قسمت داخل به هم مرتبط میشود و بدون بیرون آمدن از فضای داخلی قابلیت رفتوآمد دارند. ورودی اتاقها کاملاً روبروی یکدیگر است و تنها یک فضای راهرو مانند میان دو اتاق فاصله انداختهاست.
اتاقهای کوچک بالای راهروها که شامل چهار اتاق در هر ضلع میشود با مقرنس و تزییناتی مشابه مزین شده ولی در نقاشی آن مواد و مصالح با درجهٔ کیفیت پایین بکار رفتهاست.
این اتاقهای کوچک در قسمت پشتی دارای پستویی هستند که روبه روی پستوهای پایین ساخته شدهاست. افزون بر این اتاقها در هر ضلع در دو طرف شاهنشین راهروهای کوچکی وجود دارد که راه ارتباطی با محوطه میباشد هیچ ارتباطی با اتاقهای اصلی ندارد. به نظر میرسد در راهروها اتاقهای کوچکی ساخته شده که توسط پلکانی به راه رو پایین متصل میشود. این فضا بیشتر جهت استراحت غلامان بودهاست.
اجزای معماری در داخل اتاقها
- رنس
- طاقچههای بالای دوال
- سردر
- ازارههای اتاق
- کفپوش
- ارسی
- پستو
- طاقچههای پایین
- قطاربندی
- کتیبههای بالای طاقچههای پایین
شاهنشین
شاهنشینهای سه ضلع شمالی غربی و جنوبی مرسوم به تالار بلندپایهٔ بهشت پیرایه است. شاهنشین شمالی برای زمستان بسیار مناسب میباشد. دو ستون جلوی این شاهنشین از سنگ یکپارچه معروف به گندمک میباشد که بر روی آن تزینات گل شاه عباسی نقش بستهاست. در این شاهنشین که نمای بسیار زیبایی دارد یک نیم کاسهٔ مقرنس رو به حیاط وجود دارد و زیر آن بخاری قرار دارد و قسم دوال زیر سقف با مقرنس تزیین شده و سقف کاذب آن چوبی بودهاست. اتاقهای شمالی کاملاً قرینهٔ قسمت جنوبی میباشد.
در جبههٔ غربی شاهنشین اصلی که روب روی حوض بزرگ است قرار دارد. این شاهنشین به جای ستونهای سنگی دارای ستونهای چوبی با نقوش تزیین مارپیچ است. چوب این ستونها یک تکه و از جنس چوب سرو است و قسمت بالای آن مقرنس کار شدهاست. (قسمت تحتانی ستون چوبی اخیراً مورد مرمت قرار گرفته) شاهنشین ضلع غربی کاربردی تابستانه دارد.
حوض آب
حوض آب با سنگهای یکپارچه است که با فوارههایی همراه میباشد. جنس سنگ آن از نوع آهکی و معروف به اتابک است. این نوع حوض در برابر آب بسیار مقاوم است. حوضهای شمالی و جنوبی در امتداد خود آبراههای دارد که در انتها به یک گودال مکعب شکل سنگی منتهی میشود.
سامانهٔ آبرسانی ارگ
آب این مجموعه از آب قنات رکنآباد معروف به رکنی تأمین شدهاست. این آب از نظر املاح معدنی بهترین آب شیراز محسوب میشدهاست و هماکنون با خراب شدن این قنات سیستم آبرسانی این مجموعه از میان رفتهاست.
حمام ارگ
حمام ارگ جزو نخستین حمامهای اختصاصی با این سبک در ایران میباشد و جهت استحمام خانوادهٔ سلطنتی مورد استفاده قرار میگرفتهاست. قسمت اول ورود به حمام سربینهٔ آن میباشد. در این مکان چهار سکو جهت نشستن و لباس کندن دارد.
در وسط این قسمت حوض هشت گوشی وجود دارد. در گوشهای از سربینهٔ محلی برای گرم کردن فضا توسط آتش و درست کردن چای و قلیان کشیدن تعبیه شده.
در زیر سکوهای سربینه محل گذاشتن کفش و بسته لباس بودهاست.
کارهایی که در سربینه انجام میگرفته شامل:
- حجامت
- خالکوبی
- مشت و مال
- صحبت کردن
- صرف چای و قلیان کشیدن بوده.
- سربینه توسط راهرویی به گرمخانه متصل میشود.
- گرمخانهٔ حمام سه قسمت را شامل میشود:
- فضای گرمخانه
- خزینه
- نورخانه
ارگ کریم خان زند کجاست و چطور به آن برسیم؟
ارگ کریم خان در قلب شهر شیراز، در خیابان کریم خان زند و نزدیکی میدان شهرداری (میدان شهدا) قرار دارد. این موقعیت مکانی مرکزی باعث شده که دسترسی به آن برای گردشگران بسیار آسان باشد.
مسیرهای دسترسی به ارگ
- با ماشین شخصی:
اگر با خودروی شخصی به شیراز سفر می کنید، می توانید از طریق خیابان های اصلی شهر مانند خیابان زند یا خیابان لطفعلیخان زند به ارگ کریم خان برسید. در اطراف این بنا، پارکینگ های عمومی وجود دارد که امکان پارک خودرو را فراهم می کنند. - با تاکسی:
تاکسی های شیراز یکی از راحت ترین گزینه ها برای رسیدن به ارگ کریم خان هستند. می توانید از هر نقطه شهر، تاکسی بگیرید و به مقصد میدان شهرداری بروید. - با اتوبوس:
در شیراز خطوط اتوبوس رانی متعددی وجود دارد که از مناطق مختلف شهر به مرکز شهر (میدان شهرداری) متصل می شوند. استفاده از اتوبوس، گزینه ای اقتصادی و مناسب برای سفرهای شهری است. - با مترو:
در صورتی که در نزدیکی ایستگاه های مترو قرار دارید، می توانید از خط ۱ مترو شیراز استفاده کنید و در ایستگاه زندیه پیاده شوید و از آنجا پیاده به ارگ کریم خان برسید.
بهترین زمان بازدید از ارگ کریم خان شیراز
بازدید از ارگ در هر فصل و زمانی از سال جذابیت های خاص خود را دارد، اما برای تجربه ای به یادماندنی، بهتر است شرایط آب و هوایی و ساعات بازدید را در نظر بگیرید.
- بهار (اسفند تا خرداد):
بهترین زمان بازدید از شیراز و ارگ کریم خان فصل بهار است. در این زمان، هوای مطبوع و عطر شکوفه های بهارنارنج، فضایی دلپذیر را برای گردشگران ایجاد می کند. - تابستان (تیر تا شهریور):
تابستان های شیراز گرم و خشک است. اگر در این فصل به شیراز سفر می کنید، بهتر است صبح زود یا عصر به ارگ کریم خان بروید تا از گرمای شدید روزانه در امان باشید. - پاییز (مهر تا آذر):
پاییز با هوای خنک و مناظر زیبا، دومین فصل مناسب برای بازدید از شیراز و ارگ کریم خان است. - زمستان (دی تا اسفند):
در زمستان، شیراز هوایی سردتر دارد، اما به دلیل کاهش تعداد گردشگران، بازدید از ارگ در فضایی آرام تر ممکن است.
ساعت بازدید ارگ کریم خان
ارگ کریمخان معمولا از ساعت ۸ صبح تا ۸ شب برای بازدید عمومی باز است. توصیه می شود قبل از برنامه ریزی، ساعات کاری را بررسی کنید، به ویژه در روزهای تعطیل یا مناسبت های خاص.
قیمت بلیط ارگ کریم خان زند
هزینه ورودی این مکان برای گردشگران داخلی و خارجی متفاوت می باشد. گردشگران خارجی ۵۰،۰۰۰ تومان و گردشگران داخلی ۳۰،۰۰۰ تومان باید بابت ورودی بپردازند.
امکانات موجود در ارگ کریم خان
- راهنمای تور: در داخل ارگ، راهنماهای حرفه ای حضور دارند که می توانند اطلاعات کاملی درباره تاریخچه، معماری و داستان های جذاب این بنا به شما ارائه دهند. این خدمات اغلب در ساعات مشخصی از روز در دسترس هستند.
- کافه و رستوران: در نزدیکی ارگ، کافه ها و رستوران هایی وجود دارد که می توانید پس از بازدید، در فضایی دلپذیر استراحت کنید و از غذاها و نوشیدنی های محلی لذت ببرید.
- فروشگاه های صنایع دستی: در بخش هایی از ارگ یا در نزدیکی آن، فروشگاه هایی برای خرید سوغات شیراز و صنایع دستی وجود دارد. این گزینه برای کسانی که علاقه مند به هنرهای سنتی هستند، بسیار جذاب است.
جاذبههای گردشگری نزدیک ارگ کریم خان
-
بازار وکیل: بازار سنتی با معماری زیبا و فروش صنایع دستی.
-
حمام وکیل: نمونهای از حمامهای تاریخی ایرانی.
-
مسجد وکیل: معماری باشکوه با ستونهای سنگی بزرگ.
-
مسجد نصیرالملک: مشهور به مسجد صورتی، با شیشههای رنگی و نورپردازی خیرهکننده.
رستورانهای اطراف ارگ کریم خان
-
رستوران شرزه: غذاهای سنتی ایرانی.
-
کافه فردوسی: فضای دنج با نوشیدنی و کیک.
-
رستوران هفتخوان: انتخاب لوکس با غذاهای ایرانی و فرنگی.
هتلهای نزدیک به ارگ کریم خان
| نام هتل | فاصله تا ارگ |
|---|---|
| هتل پارسه شیراز | ۲۵۹ متر (۱ دقیقه) |
| هتل زندیه شیراز | ۷۱۱ متر (۳ دقیقه) |
| هتل سنتی درباری شیراز | ۱.۰۲ کیلومتر (۴ دقیقه) |
| هتل شیرازیس | ۱.۱۲ کیلومتر (۴ دقیقه) |
سوالات متداول
در ادامه به سوالات پر تکرار شما عزیران پاسخ می دهیم:
آیا عکاسی در داخل ارگ کریم خان مجاز است؟
بله، عکاسی در بخش های مختلف ارگ مجاز است، اما ممکن است برای استفاده از تجهیزات حرفه ای نیاز به مجوز باشد.
چه مدت زمان برای بازدید از ارگ لازم است؟
چرا ارگ کریم خان کج است؟
کج شدن یکی از برج های ارگ به دلیل نشست زمین و فرسایش خاک در طول سال ها اتفاق افتاده است.
ارگ کریم خان چند سال قدمت دارد؟
این بنا بیش از ۲۵۰ سال قدمت دارد و در دوران حکومت زندیه (حدود سال ۱۱۸۵ هجری قمری) ساخته شده است.
آیا ارگ کریم خان راهنمای گردشگری دارد؟
بله، معمولا در محل بلیتفروشی امکان هماهنگی با راهنمایان گردشگری وجود دارد. همچنین، تورهای خصوصی و گروهی هم گاهی در محوطه حضور دارند.
آیا ارگ دسترسی آسان برای سالمندان یا افراد کمتوان دارد؟
ارگ کریم خان دارای پلههایی در برخی بخشها است و ممکن است عبور از بعضی نقاط برای سالمندان یا افراد دارای مشکلات حرکتی کمی دشوار باشد.
انتهای مطلب/ ن.پ
