یزد مهد صنعت “آب بر” در شرایط “بحران”
متاسفانه با توجه به شرایط بحران آب،۴۵درصد از کل تولید کاشی و سرامیک و ۱۴ درصد از کل تولید صنعت فولاد کشور دراستان یزد تولید می‌شود.
به گزارش تجارت امروز، فعالیت‌های دیگر در حوزه صنعت در این استان شامل صنایع برق و الکترونیک، صنایع غذایی، صنایع سلولزی و نساجی می‌شود. البته هدفگیری استان بر توسعه صنایع “کم آب بر” و صنایع نوین و های‌تک است که هم توسعه صنعتی استان محقق شود و هم پایداری صنایع ایجاد شود، اما تا کنون هیچ تلاشی برای خارج کردن صنایع آب بر از استان نشده است.
مشکل صنعت استان جدا از مشکل صنعت کشور نیست. صنعت یک مقوله ملی است. هر مشکلی که صنعت استان دارد به طور حتم صنعت کشور هم به آن مبتلاست.
کمبود آب می‌تواند نتیجه دو مکانیسم متفاوت باشد: کمبود آب فیزیکی (مطلق) و کمبود آب اقتصادی. منظور از کمبود آب فیزیکی عدم وجود منابع کافی آب طبیعی برای تأمین تقاضای یک منطقه است، و کمبود آب اقتصادی نتیجه مدیریت ضعیف منابع آب کافی موجود است.
نگرانی‌های اصلی ایران درموردبحران آب شامل: تغییرپذیری اقلیمی زیاد، توزیع نامناسب آب و اولویت بندی توسعه اقتصادی است.
خشک‌سالی‌های مکرر توأم با برداشت بیش از حد آب‌های سطحی و زیرزمینی از طریق چاه‌های عمیق، سطح بحران را به اوج رسانده‌است.
از نشانه‌های این وضع خشک شدن دریاچه‌ها، رودخانه‌ها و تالاب‌ها، کاهش سطح آب‌های زیرزمینی، فرونشست زمین، تخریب کیفیت آب، فرسایش خاک، بیابان‌زایی و توفان‌های گرد و غبار بیشتر است.
یزد استانی که انواع و اقسام صنایع “آب بر” را به خود اختصاص داده است، اکنون۳۰ درصد از آب آشامیدنی آن از سفره‌های زیرزمینی تأمین می‌شود در حالی‌که برای احیای سفره‌های آب زیرزمینی حرکت جدی انجام نشده و این سفره‌ها به تدریج از بین رفته‌است.
خشکسالی سالها است که با استان یزد عجین شده و وضع آب در این استان هر سال بحرانی‌تر از سال قبل می‌شود.
کم آبی نه تنها زیان زیادی به بخش‌های مختلف این استان وارد کرده ، بلکه مناطق روستایی را با مشکلات عدیده‌ای در زمینه تامین آب آشامیدنی سالم و بهداشتی مواجه کرده است.
محمدمهدی جوادیان زاده مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان یزد، در گفتگویی اعلام کرده بود میزان کمبود آب در شهر‌های این استان هزار و۱۰۰ لیتر در ثانیه است.
سوال اینجاست چرا فکری به حال رانش صنایع آب بر نمی شود؟
کشاورزی در خشک‌ترین اقلیم ایران
استان یزد در تولید روناس رتبه نخست، محصولات گلخانه‌ای رتبه دوم، پسته رتبه سوم، زردآلو رتبه چهارم، انار رتبه پنجم، زعفران رتبه ششم، خرما رتبه هشتم و زیتون رتبه نهم کشور را داراست برای استانی که در کانون کویر مرکزی ایران قرار دارد و از نظر میزان بارش در رتبه آخر یا یکی مانده به آخر کشور قرار می‌گیرد،
یکی از محصولاتی که امسال در استان یزد با رشد تولید همراه بوده، محصول همیشه خندان پسته است که رشدی ۵۰ درصدی را امسال تجربه کرده و یزد را به قطب سوم تولید این محصول تبدیل کرده است،
یکی از گیاهان دارویی معطر و پرطرفدار، گل محمدی است که در این استان با استقبال خوبی روبرو شده و هر سال بخشی از فرآورده‌های آن همچون گلاب حتی برای شست و شوی خانه خدا نیز اهدا می شود.
زعفران یا طلای سرخ نیز از جمله گیاهان دارویی درآمدزایی است که با مناطقی از استان یزد انس گرفته و مورد توجه کشاورزان قرار گرفته است و در واقع، روزگار بسیاری از مردم دیار کویر با این محصول خوش عطر و بو می گذرد.
زعفران تولیدی در این استان به دلیل شرایط آب و هوایی و خاک مناسب، از کیفیت بالایی برخوردار است و یزد رتبه ششم تولید این محصول را در کشور دارد.
زمان آبیاری این محصول در پاییز است و در مقایسه با سایر محصولات به آب کمتری نیاز دارد و از سوی دیگر بازدهی آن هفت‌ساله است و برای بازدهی دوباره باید بعد از هفت‌سال، پیاز گیاه را جابجا کرد.
استان یزد به دلیل اقلیم خشکی که دارد و کمبود آبی که همواره و در طول قرنها با آن دست و پنجه نرم کرده نتوانسته فضای سبز مناسبی داشته باشد و همین امر سکونت در آن را با سختی هایی مواجه کرده با این حال به مدد سختکوشی مردمان این دیار، نه تنها کشاورزی بلکه صنعت آباد و پردرآمدی را دارد.
تأکید بر تولید محصولات کم آبخواه و بهینه سازی و مدیریت مصرف آب در بخش کشاورزی ضمن تدوام فعالیت و تولید محصولات کشاورزی، تداوم حیات در این خطه از کویر مرکزی ایران را تضمین می کند.
افزایش ۷۰ درصدی مصرف آب در یزد
حسین فلاح افزود: از میبد به عنوان یک شهر صنعتی با پیشینه بالای تاریخی در استان یزد یاد می‌کند که اکنون در قالب ۳۲ واحد صنعتی ۴۰ درصد کاشی و سرامیک تولیدی در کشور را به خود اختصاص داده است.
وی با بیان این که صنعت میبد و اقتصاد این شهرستان بر پایه کاشی و سرامیک استوار شده است، افزود: تاکنون ۸۰ درصد از واحدهای کاشی و سرامیک شهرستان به بهره‌برداری کامل رسیده و بقیه در مراحل گرفتن مجوز ایجاد و پروانه بهره‌برداری یا مراحل ساخت و بهره‌برداری کامل هستند.
به گفته فرماندار میبد، واحدهای در حال فعالیت کاشی و سرامیک این شهرستان با ظرفیت‌های متوسط بین چهار تا ۴۰ هزارمترمربع تولید سالانه مشغول به‌کار هستند و اکنون ۱۸ هزار نفر در این بخش یا صنایع مربوط به کانی‌های غیر فلزی اشتغال دارند که البته ۷۵ درصد آنها بومی و بقیه غیربومی و مهاجر هستند.
وی به وضع کمی و کیفی مطلوب و مناسب تولیدات کاشی و سرامیک این شهرستان اشاره کرد و گفت: خوشبختانه رقابت‌پذیری بخش کاشی و سرامیک در شهرستان میبد نهادینه شده و دفاتر بازرگانی با ایفای نقش خود در این حوزه با صنعت خو گرفته‌اند و با ورود به عرصه‌های داخلی و خارجی و ارتباط با کشورهای همسایه و معرفی تولیدات میبد، مبادلات خوبی را در این بخش شاهد هستیم.
وی در مورد تناسب صنایع پرآبخواه کاشی و سرامیک در استان کم‌آبی مانند یزد افزود: صرفه‌جویی در منابع آب‌های زیرزمینی یک وظیفه همگانی است لذا در صنعت کاشی استان مورد اهتمام ویژه قرار گرفته به طوری که برخی واحدهای استان با اجرای عملیات طرح خشک نزدیک به ۷۰ درصد در مصرف معمول آب در این صنعت صرفه‌جویی کرده‌اند که امیدواریم با برنامه‌ریزی مناسب شاهد اجرای این طرح در تمام واحدهای استان و شهرستان باشیم.
فلاح در این رابطه اضافه می‌کند: با این وجود نیز لازم به ذکر است که هرچند آب مصرفی در هر واحد تولید کاشی به طور متوسط بین دو تا سه لیتر در ثانیه است ولی از قبال آن برای ۳۰۰ نفر ایجاد اشتغال می‌شود و لذا به نسبت ایجاد شغلی که در شهرستان به وجود آمده، مصرف آب در این بخش کم است.
معادن استان یزد
در یزد بیش از ۵۰ نوع اندیس معدنی وجود دارد. یزدچهارمین استان توسعه یافته صنعتی است، رتبه دوم تولید محصولات نساجی و نیز رتبه سوم تولید فولاد را در سطح ملی دارد.
اکنون بیش از ۸۰۰ نوع کالا در کارخانه های استان یزد تولید می شود و در آینده از لحاظ تولید سنگ آهن، خاک صنعتی و باریت رتبه نخست را از آن خود خواهد کرد.
رئیس خانه معدن یزد یادآورد شد: متقاضیان ۲۷۵ فقره پروانه صدور اکتشاف در حال فعالیت هستند که منجر به صدور گواهی کشف و پروانه بهره برداری می شود با آنکه با توجه به ظرفیت های بالای این بخش، ۱۱ هزار و ۵۰۰ نفر در این حوزه مشغول کار هستند.
یزد از نظر ذخیره معدن سرب و روی در کشور در صدر قرار دارد و تا سال آینده ذخایر موجود این بخش بالفعل خواهد شد.
یزد به دلیل واقع شدن در مرکز ایران و فرو افتادگی کویر مرکزی و وجود چند گسل فعال، بستر ذخایر معدنی متعددی است که وجود این معادن مزیتی برای استان هست.
وی برای توسعه فعالیت های معدنی پیشنهاد کرد: در کوتاه مدت باید روند بروکراسی اداری برای صدور مجوزهای معادن کاهش یابد.
ایجاد ساز و کار حمایتی در شرایط رکود، قیمت گذاری عادلانه زنجیره فولاد و توزیع منطقی سود در این ارتباط از دیگر راهکارهای حل مشکل این حوزه است.
این فعال حوزه معدن استان در ادامه ایجاد مناطق دارای زیرساخت های مناسب در مراکز تمرکز معادن، ساخت صنایع مواد ناریه به منظور ایمنی بیشتر، تربیت نیروی کار ماهر و متخصص معدنی، ایجاد منطقه ویژه فرآوری پیگیری تمرکز و توسعه اکتشاف عمیق در استان و تقویت صندوق بیمه معادن در سطح ملی را از دیگر راهکارهای رفع مشکل این بخش اعلام کرد.
یزد پایلوت بی آبی
از هر طرف به کویر ختم می‌شود و بیابان‌هایی که بی آب و علف است. اینجا یزد است، در مرکزی ترین نقطه ایران. استانی کم آب و خشک که در شمار کم بارش‌ترین مناطق کشور محسوب می‌شود و بر اساس آخرین اخبار، بیش از ۱۵ سال است که با بحرانی به نام خشکسالی دست و پنجه نرم می‌کند.
بحرانی که باعث شده تا بیش از ۲۵۰ میلیون مترمکعب از حجم منابع آب زیرزمینی استان یزد کاهش یابد و کم آبی و عطش کویر را دوچندان کند.محصولات گلخانه ای، صنعتی پرسود برای دلال‌هااما همه‌ی ماجرا، خشکسالی و کم آبی و عطش نیست. روی دیگر سکه، سختکوشی مردمان کویر است. آنها بخوبی از نیاکان خود آموخته اند که قدر داشته هایشان را بدانند. آری اینجا، آب کیمیاست و قطره قطره آن ارزشی دارد هم وزن طلا. مسئله‌ای که باعث شده تا کشاورزان خطه کویر از آن بیشترین بهره را ببرند و در دل کویر محصولات متنوع کشاورزی تولید کنند.
محصولات کم آبخواهی همچون گیاهان دارویی، زعفران، پسته و زیتون که ناجی حیات کشاورزی استان یزد شده است، اما در این بین، کشت محصولات گلخانه‌ای جایگاهی در بین تولیدات کشاورزی خطه کویری یزد پیدا کرده که بیا و ببین.
تاریخچه کشت گلخانه‌ای
کشت گلخانه ای، فرآیند کشت محصولات زراعی و سبزیجات در محیط اکوسیستم گلخانه است. روشی که به کشاورزان این امکان را می‌دهد تا با افزایش کیفیت محصولات، بازدهی را افزایش دهند.
محصولات گلخانه ای، صنعتی پرسود برای دلال‌هایده پرورش گیاهان در مناطق تحت کنترل از زمان روم وجود داشته است. از آنجاییکه تیبریوس، امپراتور روم، روزانه یک سبزی خیار مانند می‌خورد باغبان رومی از روش‌های مصنوعی (شبیه به سیستم گلخانه‌ای امروزی) برای رشد این گیاه استفاده می‌کردند تا هر روز سال این میوه را به صورت تازه برای سفره او فراهم کنند.
گلخانه‌ها سپس در هلند و بعد در قرن ۱۷ در انگلیس به همراه گیاهان گلخانه‌ای ظاهر شدند. برخی از این تلاش‌های اولیه نیاز به کار عظیمی برای کاهش سرمای شب یا زمستان داشتند. در تأمین گرمای کافی و متعادل در این گلخانه‌ها مشکلات جدی وجود داشت. اولین گلخانه گرم در انگلیس در سال ۱۶۸۱ در باغ چلسی بنا شد. امروزه هلند دارای بزرگترین گلخانه‌های جهان است که برخی از آنها آنقدر گسترده هستند که می‌توانند سالانه میلیون‌ها تن سبزیجات تولید کنند.
کشت گلخانه‌ای در ایران برای اولین بار در سال ۱۳۳۵ توسط آلمانی‌ها وارد کشور شد که از نوع گلخانه‌ی شیشه‌ای با اسکلت فلزی بود که به منظور کار‌های پژوهشی مورد استفاده قرار می‌گرفت سپس با ورود پوشش‌های پلاستیکی اغلب گلخانه‌ها با اسکلت چوبی و پوشش پالستیکی ساخته شد که از منطقه فلاورجان اصفهان می‌توان به عنوان نخستین مناطق کشت محصولات گلخانه‌ای ایران یاد کرد.
هم اکنون بیش از هشت هزار و ۵۰۰ گلخانه مدرن و سنتی سراسرکشور احداث شده است که بیش از ۳۰۰ هزار نفر در این شغل امرار معاش و انواع محصولات گلخانه‌ای نظیر خیارسبز، گوجه فرنگی، بادمجان، کدو، فلفل دلمه ای، توت فرنگی، گل‌های زینتی و … تولید می‌کنند.
یـــزد، رتبــــه دوم تولیــــد محصولات گلخـــانه‌ای
بر اساس آمار‌های اعلام شده توسط وزارت جهاد کشاورزی، کشت گلخانه‌ای نقش بسزایی درافزایش بهره وری آب دارد؛ به طور مثال برای تولید هر کیلوگرم گوجه فرنگی و خیارسبز، ۳۰۰ تا ۴۰۰ لیتـــر آب مصرف می‌شــود در حالی که با انتقال کشت این محصول به فضای گلخانه می‌توان مصرف آب را به ۲۵ تا ۳۰ لیتر کاهش داد.
افزایش تولید در سطح نیز از دیگر مزایای کشت گلخانه‌ای است بطوریکه اگر در یک سطح مشخص ۳۰ تا ۳۵ تن محصول تولید شود با انتقال به فضای گلخانه در همان سطح در دو دوره کشت بیش از ۵۰۰ تن محصول تولید خواهد شد.
علاوه بر صرفه جویی در مصرف آب و تولید محصول بیشتر، سلامت محصول تولیدی گلخانه‌ها و اشتغالزایی نیز از دیگر مزایای توسعه کشت گلخانه‌ای است. مزایایی که باعث شد تا کشاورزان یزدی در چند سال اخیر به کشت محصول در محیط گلخانه روی بیاورند.
معاون بهبودتولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان یزدبا بیان اینکه محدودیت منابع آبی باعث شده تا کشاورزان یزدی کشت‌های فضای بازرا به گلخانه‌ها تبدیل کنند می‌گوید:اکنون ۳ تا ۵ درصد آب کشاورزی استان در گلخانه‌ها استفاده می‌شود و این در حالیست که بهره وری آن ۱۵ برابر محصولات کشاورزی دیگر است.
اکبر شیخ علیشاهی به میزان تولید محصولات گلخانه‌ای اشاره می‌کند و می‌افزاید: با تولید سالانه ۶۰۰ هزار تن محصولات گلخانه ای، استان یزد در رتبه دوم جای گرفته که عمده‌ترین محصولات شامل گوجه فرنگی و خیارسبز است.
وی می‌افزاید: در سالهای اخیر با ترغیب کشاورزان و اعطای تسهیلات به آنها، سطح زیرکشت گلخانه‌ای از هزار و ۱۶۰ هکتار به دو هزار هکتار رسیده است که بدین لحاظ یزد پس از استان‌های تهران، کرمان و اصفهان در رتبه چهارم قرار دارد.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان یزد همچنین با اشاره به تولید ۲۲ درصد محصولات گلخانه‌ای کشور در استان یزد، می‌گوید: افزایش کشت گیاهان دارویی، گل محمدی و زعفران و شیوه کشت نشائی از اولویت‌های کشت گلخانه‌ای استان است که با اجرای طرح تأمین تسهیلات ایجاد سایبان‌ها در باغات استان می‌توان تبخیر آب در این بخش را تا ۳۰ درصد کاهش داد.
حیات کشاورزی یزد با تولید محصولات گلخانه‌ای
در بین مناطق استان یزد، اشکذر بیشترین سطح زیرکشت گلخانه‌ها را به خود اختصاص داده است بگونه‌ای که با تولید ۱۵۰ هزار تن انواع محصولات صیفی، سبزی و گیاهان زینتی در سطحی معادل ۵۳۰ هکتار، سرآمد است. در این بین شرایط مساعد اقلیمی، منابع آبی و برگزاری کلاس‌های آموزشی-ترویجی نیز باعث شده تا کشت‌های گلخانه‌ای از عوامل موفقیت گلخانه داران اشکذری به حساب آید.
به شهرستان اشکذر می‌روم. جایی در ۲۲ کیلومتری شمال شهر یزد که در بین کشاورزان یزدی به شهر گلخانه‌ها معروف است. با علی آقا یکی از گلخانه داران روستای چرخاب اشکذر وعده کرده ایم، کسی که بیش از سه هکتار از اراضی کشاورزی خود را به کشت محصولات گلخانه‌ای اختصاص داده است.
او مهمترین دلیل روی آوردن به کشت گلخانه‌ای را بارش کم باران و کمبود منابع آبی در منطقه عنوان می‌کند و می‌گوید: اکنون زمین خشک و بایری که داشتم به گلخانه‌ای پرمحصول تبدیل شده است نه تنها خود بلکه اکنون ۲۰ نفر اینجا مشغول به کارند و روزی شان را از این راه بدست می‌آورند.
براستی رونق تولید و اشتغال را می‌توان در این منطقه کوچک دید. هر طرف را که می‌نگری، تحرک و پویایی موج می‌زند. آقای ارجمندی هم از دیگر گلخانه داران اشکذری است که در سطح سه و نیم هکتار از گلخانه خود فلفل دلمه‌ای کاشته است و از هر هکتار ۲۰ تن محصول برداشت و روانه بازار می‌کند.
در یکساعتی که در این گلخانه هستم به سراغ کارگران هم می‌روم. کسانی که سالهاست دسترنج کارشان در تولید محصولات گلخانه‌ای را بر سر سفره‌های ایرانی می‌گذرانند.
احمد، جوان ۳۰ سالهای است که به قول خودش”عشقش، کشاورزی است وبس”. دقایقی با او همصحبت می‌شوم. احمد از کاردر گلخانه ابرازخرسندی می‌کند ومی‌گوید:این نوع کشت، بهترین راهکاربرای تولید محصولات کشاورزی است چراکه با کمترین میزان آب می‌توان بیشترین بهره وری را در تولید محصول داشت.
او اکنون با کار در گلخانه چند سالی است که به رشته کشاورزی روی آورده و در حال تحصیل در این حوزه است.
کمی جلــوتر، مرد میانسالی در حال برداشت فلفل‌های خوش رنگِ دلمه‌ای است. حاج اکبر برایم از مزایای کشت گلخانه‌ای می‌گوید و می‌افزاید: افزایش کیفیت محصول تولیدی با کنترل دقیق‌تر آفات و بیماری‌ها، کاهش مصرف سموم که باعث افزایش کیفیت محصول و افزایش صادرات و حفظ محیط زیست می‌شود و همچنین تولید بیش از یک محصول در سال ازمزایای این نوع کشت است.
رونق تولید و اشتغال در در دل کویر با ایجاد گلخانه‌ها
در یکسال گذشته بیش از هزار و ۲۵۰ هزار نفر در بخش گلخانه‌های استان یزد مشغول به کار شدند. خبری که مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی استان یزد اعلام می‌کند و می‌گوید: این تعداد نیروی کار با احداث ۱۵۶ هکتار گلخانه جدید در مناطق مختلف مشغول به کار شدند.
محصولات گلخانه ای، صنعتی پرسود برای دلال‌هــا
اکبر شیخ علیشاهی می‌افزاید: متقاضیان ساخت ۳۰ هکتار گلخانه با معرفی این سازمان به بانک‌های عامل، ۱۶۰ میلیارد ریال وام ارزان قیمت دریافت و متقاضیان ساخت ۱۲۰ هکتار گلخانه دیگر هم بدون دریافت وام بانکی و با سرمایه شخصی خود اقدام به ساخت گلخانه کردند.
او می‌گوید: سازمان جهاد کشاورزی استان یزد، برنامه توسعه گلخانه‌ها را در دستور کار دارد بطوریکه طبق برنامه ریزی تا سال ۱۴۰۴، سالانه ۱۵۰ هکتار به سطح گلخانه‌های این استان افزوده می‌شود.
با این اوصاف اکنون با توسعه کشت‌های گلخانه‌ای در استان یزد، زمینه اشتغال بیش از ۱۶ هزار نفر در این بخش فراهم شده است و آنگونه که کارشناسان معتقدند میزان اشتغال در هر هکتار نسبت به کشت‌های زراعی و باغی، ده برابر است.
بازار گرمی محصولات گلخانه ای، در آنسوی مرز‌ها
تولید محصولات کشاورزی در فضای بسته و گلخانه‌ای صرفه بالای اقتصادی دارد به طوریکه به لحاظ کیفیت مناسب آن، می‌توان به سایر کشور‌ها صادر کرد مسئله‌ای که اهمیت ترویج کشت‌های گلخانه‌ای را دوچندان می‌کند.محصولات گلخانه ای، صنعتی پرسود برای دلال‌ها
رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان یزد می‌گوید: از ۶۰۰ هزار تن محصول گلخانه‌ای که سالانه در گلخانه‌ها تولید می‌شود، ۴۵۰ هزار تن آن یعنی چیزی معادل ۷۵ درصد آن به کشورهای روسیه و حوزه خلیج فارس صادر می‌شود.
سیدابوالفضل وکیلی به ارزآوری خوب محصولات گلخانه‌ای اشاره می‌کند و می‌افزاید: خیارسبز، گوجه فرهنگی، فلفل دلمه‌ای سبز و بادمجان از محصولات صادراتی استان یزد به خارج از کشور است.
نه به نام یزد و نه به کام یزد
همانطور که به آن اشاره شد، ۷۵ درصد محصولات گلخانه‌ای یزد به خارج از کشور صادر می‌شد. مسئله‌ای که باید سود خوبی هم برای کشاورزان یزدی به ارمغان آورد. اما انگار اینطور نیست.
وقتی با گلخانه داران گفتگو می‌کنم از روی دیگر فروش محصولاتشان می‌گویند. محصولاتی که خریداران فراوانی در آنسوی مرز‌ها دارد، اما سود چندانی دستِ گلخانه دار یزدی را نمی‌گیرد.
محصولات گلخانه ای، صنعتی پرسود برای دلال‌ها”سود صادرات در جیب دلالان”، مسئله‌ای که آقای دهقان از گلخانه داران یزدی به آن اشاره می‌کند و می‌گوید: بیشترین سود حاصل از فروش محصولاتمان را واسطه‌ها می‌برند.
او می‌افزاید: در شرایطی که کشاورزان هزینه‌های زیادی بابت پول کارگر، سیستم‌های گلخانه ای، کود و سم متقبل می‌شوند، متاسفانه محصولشان با پایین‌ترین قیمت خریداری می‌شود، موضوعی که سبب می‌شود بسیاری از گلخانه داران یزدی از ادامه کـــار منصرف شوند و عطای این کار را به لقایش ببخشند.
آقای میرجلیلی هم که ده سالی است محصولات گلخانه‌ای تولید می‌کند، بسته بندی و بازاریابی نامناسب محصولات گلخانه‌ای یزد را یکی از مشکلات بزرگ این بخش می‌داند و می‌گوید: متاسفانه به دلیل نداشتن دانش فنی در بازار صادرات، مجبوریم به کمک واسطه ها، فروش صادراتی مان را انجام دهیم که برایمان به صرفه نیست.
اما مشکلات فروش و صادرات محصولات گلخانه‌ای یزد به همینجا ختم نمی‌شود. آقای زارع که از کشاورزان کهنه کار یزدی است و به قول خوش مویی در این آسیاب سپید کرده است، می‌گوید: وقتی بسته بندی هایمان مطابق استاندارد‌های صادراتی نیست، وقتی سلیقه بازار خارجی را نمی‌دانیم و در نهایت حمایتی هم برای صادرات محصول از مقصدِ استان یزد به خارج از کشور، زمینه صورت نمی‌گیرد، مجبوریم محصولمان را به واسطه‌ها بفروشیم که نتیجه اش گمنامی محصولاتمان می‌شود.
او با اشاره به اینکه تولید کنندگان، قدرت رقابت با واسطه‌ها را ندارند و مجبورند محصولات خود را پایین‌تر از قیمت بازار به آنها بفروشند، می‌افزاید:بااین شرایط نه محصول گلخانه‌ای به نام یزدی‌ها در بازار خارجی به فروش می‌رسد و نه سود حاصل از صادرات، عایدمان می‌شود.
تسهیل صادرات محصولات گلخانه‌ای یزد؛ از حرف تا عمل
چندی پیش بـــود که مشکلات صادرات محصولات گلخانه‌ای یزد برای بررسی به نشست شورای گفتگوی دولت و بخش خصوصی آمد (هشتم مرداد۱۴۰۰). نشستی که در آن استاندار یزد بر استفاده از رایزن‌های بازرگانی برای صادرات محصولات گلخانه‌ای کرد و گفت باید پیگیری‌های لازم برای جذب یارانه صادرات این محصــــولات انجام گیردتا بتوانیم در بازارهای جهانی حضور فعالی داشته باشیم.
محصولات گلخانه ای، صنعتی پرسود برای دلال‌ها
محمدعلی طالبی از پیگیری هایش برای تسهیل صادرات و مانع زدایی برای صـــادرات محصولات گلخانه‌ای یــزد خبر داد و با تعیین مهلت دو ماهه برای مسئولان، آنها را مکلف به پیگیری مسئله صادرات هوایی محصولات کشاورزی، استفاده از رایزن‌های بازرگانی و گسترش بازارهای صادراتی کرد.
برای بررسی بیشتر موضوع صادرات محصولات گلخانه‌ای به سراغ مدیرعامل شرکت تعاونی گلخانه داران استان یزد می‌روم. سیدمسعود مجید دهقان می‌گوید: حمل و نقل محصولات گلخانه‌ای هم اکنون بصورت جاده‌ای انجام می‌شود که به دلیل طی مسافت، خسارات زیادی را به فعالان این صنعت وارد می‌کند.
او با اشاره به اینکه این شیوه جابجایی، زمانبر است می‌افزاید: این کار باعث اتلاف وقت ۱۷ روزه در گمرکات مرزی و خسارت ۳۰ درصدی به کیفیت محصولات گلخانه‌ای می‌شود که یکی از مشکلات عمده ما در بخش صادرات است.
مشکلات را با رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان یزد در میان می‌گذارم. سیدابوالفضل وکیلی از ایجاد سامانه صادراتی تولیدات گلخانه‌ای خبر می‌دهد و می‌گوید: جلسات متعددی برای مکان یابی پایانه صادراتی در استان یزد تشکیل شده است و در آینده نزدیک شاهد صادرات محصولات گلخانه‌ای به صورت ترانزیت هوایی و ریلی خواهیم بود.
بسته بندی محصولات، از دیگر مشکلات پیش روی صادرات محصولات گلخانه‌ای کشاورزان یزدی است. مسئله‌ای که همه کشاورزان قادر به انجام آن نیستند.
وقتی این مسئله را با معاون باغبانی سازمان جهاد کشاورزی استان یزد مطرح می‌کنم، او از اقدامات سازمان در این باره مـــــی‌گوید و می‌افزاید: با ایجاد ۵۴ واحد جمع آوری محصولات گلخانه ای، بسته بندی محصولات به صورت مکانیزه و تخصصی انجام می‌گیرد که در نظر داریم با توسعه این بخش، بتوانیم جوابگوی همه‌ی گلخانه داران باشیم.
آنگونه که از خبر‌ها پیداست، مسئولان همه در تلاشند تا بازار فروش و صادرات محصولات گلخانه ای، رونق یابد. مسئله‌ای که اگر محقق شود، می‌توان به آینده‌ای روشن برای گلخانه داران یزدی امیدوار بود.
صنعتی پرسود برای دلال‌ها
محصولات گلخانه‌ای از کشت‌های نوین است که بعنوان صنعتی رو به رشد در بخش کشاورزی دنیا محسوب می‌شود. با در نظر گرفتن نیاز روزافزون بازار به پرورش و کشت انواع مختلف گلها، گیاهان زینتی، سبزیجات و صیفی جات تازه و خارج از فصل، رونق گلخانه‌ها می‌تواند به یکی از پولسازترین بخش‌های کشاورزی تبدیل شود.
محصولات گلخانه ای،حال که به دلیل شرایط اقلیمی و کمبود منابع آبی، چند سالی است کشـــــــاورزان یزدی، کشت گلخانه‌ای را به کشت‌های باغی و زراعی شان ترجیح داده اند، چه خوب است با روی آوردن به محصولات مشتری پسندی چون؛ توت فرنگی، آلوئه ورا، به لیمو، گیاه لوفا، فلفل سبز، بامبو و زعفران بتواننـــد هم بازار‌هـــای بیشتــری را در کشورهای مختلف از آن خود کنند و هم به اشتغال پایدار در بخش کشاورزی یاری رسانند.
با همه این تفاسیر بخش مهمی از کــار به مدیریت و تعامل مسئولان با کشاورزان برمی گردد. اگر تسهیلات لازم داده شود و برای فروش و بازاریابی محصول، بهره برداران گلخانه‌ای دغدغه‌ای نداشته نداشته باشند، می‌توان به روز‌های خوش امیدوار بود تا تولید محصولات گلخانه‌ای بعنوان محصول اصلی و استراتژیک در سبد بخش کشاورزی استان جای گیرد.
محصولت کشاورزی یزد جایگاه بسیار خوبی در صادرات غیرنفتی کشور دارند و اصلاً بخش قابل توجهی از لیست محصولات و تولیدات صادراتی یزد مربوط به تولیدات کشاورزی است.
رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت استان یزد در این زمینه اظهار داشت: ظرفیت‌های صادراتی بخش کشاورزی استان بالغ بر ۳۵۰ هزار تن محصولات گلخانه‌ای، ۴۰ هزار تن پسته، ۳۲ هزار تن انار، ۳ هزار تن روناس، ۱۵ هزار تن کشمش، زیره سبز، زعفران و گیاه دارویی، ۳۰ هزار تن گوشت طیور، ۱۵۰ هزار تن شیر خام و ۱۷ هزار تن تخم مرغ است.اگر قنات‌ها به عنوان اصلی‌ترین منابع آبی یزد احیا شوند و از حفر چاه‌ها در حوالی قنات‌ها جلوگیری و روش‌های خلاقانه گذشتگان یزد، دوباره با مدد و حمایت دولت احیا شود، یزدی‌ها حرف‌های بسیاری برای گفتن در عرصه تولید خواهند داشت
محمدرضا علمدار یزدی ادامه داد: ارزش محصولات صادراتی استان یزد بالغ بر ۹۰۰ میلیون دلار در سال برآورد شده است.
همه این آمار و ارقام نشان از آن دارد که بی‌آبی نتوانسته کشت و کار و تولید را در یزد متوقف کند بلکه تغییر روش‌های کشت، انتخاب محصولات کم‌آبخواه، استفاده از شیوه‌های نوین آبیاری و … توانسته یزد را در جایگاهی قابل دفاع در حوزه تولید این گروه از محصولات قرار دهد.
به نظر می‌رسد اگر قنات‌ها به عنوان اصلی‌ترین منابع آبی یزد احیا شوند و از حفر چاه‌ها در حوالی قنات‌ها جلوگیری و روش‌های خلاقانه گذشتگان یزد، دوباره با مدد و حمایت دولت احیا شود، یزدی‌ها حرف‌های بسیاری برای گفتن در عرصه تولید خواهند داشت.
هم اکنون ۵۰ درصد از گوشت طیور، شیرتولیدی و تخم مرغ تولیدی استان مازاد بر مصرف بوده و به بازارهای خارج از استان عرضه می‌شود.
رئیس جهاد کشاورزی استان یزد یادآور شد: در این استان، تولید محصولات گلخانه‌ای در سطحی بالغ بر ۲ هزار هکتار انجام می‌شود که این امر، زمینه تولید ۵۷۰ هزار تن محصولات گلخانه‌ای را فراهم کرده و یزد در این زمینه سهم ۲۲ درصدی از تولیدات کشور و رتبه دوم در زمینه تولید محصولات گلخانه‌ای را به خود اختصاص داده است.
وکیلی با بیان جایگاه استان یزد در بخش کشاورزی در کشور اعلام کرد: یزد در زمینه پرورش اسب، پرورش بلدرچین، تولید روناس، پرورش بز سانن و سرانه تولید گوشت مرغ رتبه اول را در کشور دارد.
وی ادامه داد: این استان در زمینه تولید محصولات گلخانه‌ای، پسته و انار جایگاه دوم و در زمینه پرورش شتر جایگاه سوم کشور را به خود اختصاص داده است.
قاتلی خستگی ناپذیر؟
آب به عنوان کالای نهایی ضروری در مصارف خانگـی و به عنـــــوان نهاده یا کالای واسطه‌ای مهم در تولید استفاده می‌شود. ارزش آب در تولید رامی‌توان به توانایی‌اش در ایجاد کالاها و خدمات نسبت داد.استان یزد یکی از استــــان‌های صنعتـــی وهمــچنیـــن یکــی از استان‌های کم آب کشور به حساب می‌آید.
بخش کشاورزی با بیشتـــریــن درصد مصرف آب، کمتریـــن اشتغال و ارزش افزوده را دارد هدف یزد از انتقال آب دریــای عمان تامین نیاز صنعت است بخش کشاورزی با بیشترین درصد مصرف آب، کمترین اشتغال و ارزش افزوده را دارد که با توجه به کمبود منابع آب در استان و از طرف دیگر اهمیت تولید در بخش کشاورزی لازم است تمهیدات لازم به‌منظور ارتقای بهره وری در این بخش اتخاذ شود که البته با همکاری بخش کشاورزی استان این سازوکارها در سند سازگاری با کم‌آبی استان در نظر گرفته شده است.
سازمان صنعت، معدن و تجارت می دهد و هیچ استانداردی برای وضع بهینه میزان مصرف آب برای تولیدات صنعتی در ایران نداریم. بنابراین در کشور ما بر اساس مصرف های گذشته، میزان آب مورد نیاز پیش بینی می شود و ما بر این مبنا نمی توانیم جواز ایجاد آب را پس از صادر شدن باطل کنیم.
الان دولت برای صنایع آب بری که در استان های یزد و اصفهان مستقر شده، به این فکر افتاده که با شیرین کردن آب دریای عمان و خلیج فارس، یک خط انتقال آب برای صنایع مذکور در داخل فلات مرکزی ایجاد کند. این روش بسیار غلطی است که ما آب را در خلیج فارس شیرین کنیم و بعد آن را به صنعت فولاد سیرجان منتقل کنیم.
صنایع آب بری که به غلط در مناطق خشک جانمایی شده اند را به تدریج جابه جا کرد. این ها که مستقر شده اند، باید به لحاظ آمایشی مورد بررسی مجدد کارشناسی قرار گیرند و اگر نیاز باشد در یک برنامه میان مدت تا بلندمدت، این دسته از تاسیسات به مناطقی منتقل شوند که در آن آب وجود دارد.
سازمان صنعت، معدن و تجارت می دهد و هیچ استانداردی برای وضع بهینه میزان مصرف آب برای تولیدات صنعتی در ایران نداریم. بنابراین در کشور ما بر اساس مصرف های گذشته، میزان آب مورد نیاز پیش بینی می شود و ما بر این مبنا نمی توانیم جواز تأسیس آب را پس از صادر شدن باطل کنیم.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای یزد تأمین آب مورد نیاز صنعت ازپساب تصفیه شده را یک پتانسیل خوب اعلام کرد و گفت: سریع‌ترین منبعی که می‌تواند در تأمین آب صنایع یزد مؤثر باشد، بخش تصفیه پساب است که عملیاتی کردن آن حداقل به سه سال زمان نیاز دارد.
آب خلیج فارس به یزد رسید
تقسیم عادلانه آب انتقال یافته
اگر قصد انتقال آب انجام است پس منافع باید عادلانه تقسیم شود. در حوزه مبدا، وقتی آبی را برمی دارید مقداری منافع اقتصادی یا مسایل فرهنگی و اجتماعی را نادیده می گیرید.
اگر ناچار هستید این آب را منتقل کنید بایدمنافع اقتصادی که دراثر انتقال آب به حوزه مقصد اتفاق می افتد با جوامع حوزه مبدا، به صورت عادلانه تقسیم شود. یعنی اگـــر صنعت فولاد، در”میبد” و”اردکان” استان یزد مستقر شده چون آب را از حوضه زاینده رود به آنجا برده ایم، باید منافع اقتصــادی که از تولید فولاد در آن منطقه ایجاد می شود با کشاورزان شرق اصفهان به صورت عادلانه تقسیم شود.
اما متاسفانه این کارهم در آن منطقه انجام نشده است و تنها مشکلات این انتقال، دامن حوضه مبدا را گرفته است و اگر این اصل رعایت می شد قطعا این تعارضات در ورزنه رخ نمی داد.
این یک اصل قانونی نیست؛ ولی اصولی و کارشناسی است که مجامع جهانی از جمله یونسکو در قالب کنگره های بین المللی که درباره مسایل آب برگزار کرده اند به این اصول اساسی پرداخته اند. همچنین این اصول همواره مورد توجه و تایید کارشناسان بین المللی در حوضه های مختلف در بحث مدیریت منابع آب، در دنیا بوده که از تجارب عملکردی دنیا به دست آمده است.
الان بسیاری از پروژه های آب که از حوضه های کارون، دز، کرخه برای استان های فلات مرکزی مانند یزد، کرمان، اصفهان داریم تعریف می کنیم دارای همین تعارضات هستند. یعنی مردمی که در جوامع مبدا در سرشاخه های کارون، دز و کرخه زندگی می کنند انتظاردارند منافع اقتصادی آبی که ازحوضه شان خارج وبه حوضه مقصد انتقال داده شده به طور عادلانه به آنها نیز تعلق بگیرد. با اجرای این اصل، بسیاری از این تعارضات کاهش می یابد یا حتی از وقوع آن پیشگیری به عمل می آید. ما به اجرای این اصول بی توجه بوده ایم.
ارزیابی اثرات زیست محیطی و یک رویه غیرعلمی
وضع آب های زیرزمینی دشت های مختلف استان کرمان بسیـــار وخیم شده است؛ به نحــوی که همه دشت های این استان دارای بیلان منفی هستند. دوم این که تعداد زیادی از این دشت ها درگیر “پدیده فرونشست” شده اند و سوم این که متاسفانه درهیچکدام از این دشت ها، پروژه های حفاظتی آبخوان داری و تهویه مصنوعی انجام نشده که حداقل بخشی از منابع آبی که از دست رفته، جبران شود.
آبیاری در باغات پسته کرمان، همچنان به صورت آبیاری سنتــــی و غرقآبی با میزان بسیار بالای مصرف آب و تبخیر و میزان پایین راندمان آبیاری ادامه دارد گفت: حالا به جای اینکه روش های آبیاری را اصلاح کنیم به این فکر افتاده ایم که برای این که باغات پسته استان کرمان از بین نروند از سرشاخه های کارون آب بیاوریم.
آثار فعالیت ها دهه ای است
فعالیت های توسعه ای بر محیط زیست گفت: اثرات و فجایع زیست محیطی خود را به صورت دهه ای نمایان می کنند. یعنی باید چند دهه بگذرد تا ما اثرات و فجایع فعالیت های توسعه ای دهه های گذشته را ببینیم.
او با اشاره به دریاچه ارومیه گفت: دریاچه ارومیه یکی از این ها است. برای مثال در دهه ۷۰ ما پروژه های زیادی را ازجمله سدسازی، در آّبریز دریاچه ارومیه اجرا کردیم و اثــرات آن را در دهـه ۹۰ دیدیم. این اثرات و تبعات، بلافاصله خود را نشان نمی دهند.
متاسفانه برخی مدیران ما، نسبت به این مسایل ناآگاه بودند واشتباهاتی انجام دادند که این اشتباهات بعضا به لحاظ زیست محیطی برگشت ناپذیر بوده و هزینه های زیادی را روی دست دولت های آینده می گذارد.
متاسفانه این اشتباهات با گذشت ۳ یا ۴ دهه، همچنان دارد تکرار می شود و انگارقرار نیست اصلاح شود” علت این است که مدیران ما و حتی درسطح وزرای ما در کابینه دولت ها،اعتقادی به مسایل محیط زیست آنگونه که شعارش را می دهند وجود ندارد.
برای مثال وزیر صنعت و معدن، اگر به مسایل زیست محیطی آگاه و به آن ها باور داشته باشد هیچگاه با استقرار “صنایع آب بر”درمناطق خشک موافقت نمی کند تا مجبور شود با هزینه های چندین برابرکه غیرقابل توجیه از نظر اقتصادی است آب را به این مناطق منتقل کند.
الان دولت برای صنایع آب بری که در استان های یزد و اصفهان مستقر شده، به این فکر افتاده که با شیرین کردن آب دریای عمان و خلیج فارس، یک خط انتقال آب برای صنایع مذکور در داخل فلات مرکزی ایجاد کند. این روش بسیار غلطی است که ما آب را در خلیج فارس شیرین کنیم و بعد آن را به صنعت فولاد سیرجان منتقل کنیم. بهتر بود “معدن آهن گل گهر” سیرجان را استخراج می کردیم و با ایجاد حمل ونقل ریلی، سنگ آهن را کنار سواحل خلیج فارس ودریای عمان منتقل می کردیم و در آنجا صنعت فولاد را مستقر می کردیم که آب به فراوانی در این مناطق وجود دارد.
آمایش سرزمین
راهکار اساسی این است که ما سندهای آمایش سرزمین را برای توسعه مناطق مختلف کشور آماده کنیم. هر استانی، هر حوزه ای و یا هر منطقه ای، مورد مطالعه آمایش سرزمینی قرار بگیرد تا ما ببینیم در استان یزد توسعه ما بر چه محوری باید متکی باشد؟ تا زمانی که ما در فلات مرکزی ایران بخواهیم توسعه را بر مبنای فعالیت های کشاورزی بگذاریم این امر خلاف موازین محیط زیست و موازین کارشناسی است.
ما باید مطالعات هر منطقه را براساس “توان اکولوژیک” منطقه با توجه به شرایط زیست محیطی آن انجام دهیم و با محوریت آمایش سرزمین پتانسیل های توسعه آن مناطق را شناسایی کنیم و بعد بر اساس آن پتانسیل ها، برای دستیابی به توسعه پایدار برنامه ریزی کنیم. نه این که به هرقیمتی، هر صنعتی را در هر نقطه ای اجرا کنیم. پتروشیمی را به عنوان یک صنعت آب بر در جاهایی مستقر کرده ایم که متاسفانه در آن مناطق فقرو کمبود و تنش منابع آبی داریم.
چه باید کرد؟
درباره رفع مشکلاتی مانند مشکل کشاورزان ورزنه اصفهان گفت: باید صنایع آب بری که به غلط در مناطق خشک جانمایی شده اند را به تدریج جابه جا کرد. این ها که مستقر شده اند، باید به لحاظ آمایشی مورد بررسی مجدد کارشناسی قرار گیرند و اگر نیاز باشد در یک برنامه میان مدت تا بلندمدت، این دسته از تاسیسات به مناطقی منتقل شوند که در آن آب وجود دارد.
برای مثال به لحاظ آمایشی مطالعاتی را انجام داده ایم و به این نتیجه رسیده ایم که “ذوب آهن اصفهان” و یا “فولاد مبارکه اصفهان”به عنوان صنایع بسیار آب بر موجود در اصفهان، توجیه زیست محیطی و آمایشی ندارند که در این مناطق مستقر باشند.
باید در یک برنامه زمانبندی شده از میان مدت تا بلندمدت، ظرف ۱۰ سال تا دو دهه به مناطق مناسب منتقل شوند. چرا که اگر قرار باشد این صنایع در مناطق حاضر بمانند و به هر قیمتی شده به آن ها آب برسانیم، وضع این تعارضات اجتماعی که به بهانه انتقال آب به یزد شاهدش هستیم، در آینده تشدید خواهد یافت.
نه فقط در اصفهان که دراستان های چهارمحال، کهکیلویه وبویراحمد، لرستان، و به طور کلی استان هایی که درسرشاخه هاهستند و حتی در استان هایی که در پای آب هستند مثل استان خوزستان این تعارضات تشدید خواهد شد و روند توسعه ناپایدار هم روند وخیم تری به خود خواهد گرفت.
انتهای مطلب
