فتوای لغو تنباکو چه روزی صادر شد؟ نتایج فتوای لغو تنباکو

به گزارش تجارت امروز؛ فتوای لغو تنباکو، زمانی که در دوران قاجار شاه، یک قرار داد برای وارد کردن تنابکو با شرکت انگلیسی بست، به اجرا درآمد. در این قرارداد قرار شده بود که خریدوفروش توتون و تنباکو به مدت پنجاه‌سال در اختیار شرکت انگلیسی باشد.

علت فتوای لغو تنباکو چه بود؟

در زمان ناصرالدین شاه قاجار، قرراردادی که بین شرکت انگلیسی و ایران به مدت پنجاه سال برای خریدو فروش توتون و تنابکو بسته شد. دارای منافع و سود کامل برای انگلستان بود.

در این میان ایران تنها بخشی از سهام، همچنین سالانه مبلغ پانزده هزار لیره انگلیسی را آخر سال از انگلستان دریافت می کرد. شرکت های انگلیسی بنا به این قرارداد هر گونه دخل و تصرفی در زمین های ایران داشتند و به غارت می پرداختند که این امر مجوب شد تا یک جنبش تشکیل شود و در انتها میرزا یک فتوا برای پایان دادن این فاجعه دادند.

متن فتوای لغو تنباکو چه بود؟

مردم با دیدن این ناعدالتی و غارت در کشور به ندای رهبران خود پاسخ مثبت دادند و دست به قیام گسترده و عمومی زدند. در این شرایط میرزای بزرگ فتوای تحریم تنباکو را صادر کرد. متن فتوا به این شرح بود:

بسم الله الرحمن الرحیم
«الیوم استعمال توتون و تنباکو بأی نحو کان در حکم محاربه با امام زمان عج) است. حرره الاحقر محمدحسن الحسینی».
شروع فتوا با نام خدا، نشانه قداست کلام و یاری خواستن از قدرت بی پایان خداوندی است. واژه «الیوم»، به معنای «امروز» نیز نشان دهنده آن است که فتوا به مناسبت امری مستحدث صادر شده و در حقیقت، از احکام ثانویه است. واژه «استعمال»، برای هر نوع استفاده و مصرف توتون و تنباکو به کار می رود و همراه با قید «بأی نحوکان» به معنای «هر گونه که باشد»، جلوی هر نوع نیرنگ و حیله به ظاهر شرعی را می گیرد.

اگر دقت کنید آنچه در این فتوا به محکمی بیان شده است. تعبیر حساو تکان دهنده ای همچون (درحکم محاربه با امام زمان) است. با توجه به این تعبیر سنگین دیگر استفاده از توتون و تنابکو یک گناه عادی و معمولی نبود و چیزی فراتز از آن است که به جنگ و ستیز با کیان اسلام می باشد.

در آن زمان حتی کسانی که اهل مشروب خوری بودند به این فتوا پیوستند و گفتند تا میرزا اجازه ندهد ما از این قلیون ها استفاده نخواهیم کرد.

«ما شراب را آشکارا می خوریم، ولی چپق را تا آقا میرزا حلال نکند، دم نخواهیم زد. شراب خوردن توبه دارد، ولی محاربه با امام زمان عج) توبه ندارد».

این فتوای کوتاه و قاطع، چون آیات آسمانی در قلب ها نفوذ کرد و حماسی ترین و شکوهمندترین نهضت مردمی را پدید آورد که تا آن زمان در تاریخ بی مانند بود.
وحدت مردم در پیروی از این حکم، دولتیان را بر آن داشت، به منظور ایجاد خلل در رفتار معترضانه مردم، شایعه جعلی بودن حکم را مطرح کنند و برای خنثی کردن تأثیر آن بکوشند.

حضور پررنگ زنان در فتوای لغو تنباکو

برخی جنبه های نهضت تحریم تنباکو، مانند حضور زنان در صحنه مبارزه به ویژه با انگیزه دفاع دینی و بیگانه ستیزی، برای نخستین بار در تاریخ ایران به وقوع پیوست.

 همگانی بودن نهضت

در این جنبش کل کشور ایران با هم متحد شدند و دست به دست هم دادند تا بتوانند این قرار داد را لغو کنند. افراد بزرگ جامعه همچون گروه ها و اصناف، تاجران، روشن فکران و علما شرکت کردند.

 خودداری سربازان از تیراندازی به روی مخالفان

وجود انگیزه های قوی مذهبی در مقابله با نفوذ بیگانگان و به تباهی کشیده شدن دین؛ پیوند و همدلی علما در رویارویی با تهدیدها و ترفندهای دولتیان و تأکید آنان بر ضرورت التزام به احکام دین و رعایت حکم مرجع تقلید.

الگو قرار دادن جنبش فتوا لغو تنابکو

این فتوا اولین فتوای بزرگی بود که در مقابل دولت به موفقیت پیوست و باعث شد که مردم قدرت و نیرو خودر را در اجرای قوانین حس کنند. این فتوا الگوی جنبش بزرگ مشروطه پس از ۱۵ سال شد.

چه کسی در جنبش لغو تنباکو قربانی شد؟

شاه وقتی متوجه شد سید جمال‌الدین اسدآبادی با مخالفان و اصلاح طلبان همراه شده است او را که از بیم دولت در حرم عبدالعظیم بست نشسته بود،دستور داد به شکلی مفتضحانه از ایران اخراج کنند. سیدجمال‌الدین پس از خروج از ایران، نامۀ مفصلی دربارۀ مفاسد و نکوهش سیاست‌های ناصرالدین شاه و امتیازهای اعطایی به خارجیان، به میرزای شیرازی نوشت.

شهرهایی که درگیر فتوای لغو تنباکو شدند

شیراز جز اولین شهرهایی بود که با دولت درکیر شد. زیرا فارش جایگاه کشت توتون و تنباکو و زمین های بسیاری در شهر شیراز به تصرف انگلیسی ها درآمدند.

سپس شهر تبریز وارد این جنبش شد. مخالفت با رژی در تبریز آهنگی جدی و تند داشت. در این میان در شهر تبریز حاج میرزا جواد آقا به بالای منبر رفت و از همه مردم و مسلمانان خواست تا با شرکت های انگلیسی همکاری نکنند.

همچنین در تبریز روز عاشورا را روز شورش علیه اروپاییان و کسانی که با شرکت ها همکاری می کردن را تهدید به قتل می کردند. در شهر تبریز دیگر کسی اجازه این کار را نداشت.

واکنش روسیه نسبت به قرارداد رژی

در سوم سپتامبر ۱۸۹۰ سفیر روسیه که از اعطای امتیاز تنباکو آگاه شده بود، در دیدار با امین‌السلطان به واگذاری این امتیاز اعتراض کرد و آن‌را مغایر با عهدنامه ترکمن‌چای دانست.

واکنش شاه در برابر تجار

در این زمان تجار شروع به مخالفت کردند و کمی به عقب رفتند. اما دربار به شاه و صدر اعظم  اطلاع دادند که این یک ضعف است و بهتر است که از خواسته تجار پیروی نکنند.

انتهای مطلب/آ.ع